"રોજાના એક ચમચ " (ચ્યવનપ્રાશ)

દિવાળીના દિવસો પુરાથાય,અને શિયાળો બેસવાની શરૂવાત પહેલા, જુદા જુદા વર્તમાન પત્રો, અને લગભગ બધીજ ટી,વી,ચેનલ ઉપર
ચ્યવાનપ્રાશની,લોભામણી,આકર્ષક,જાહેરાતો જોવા,સાંભળવા મળે છે
"રોજાના એક ચમચ " "દિવસભર ચુસ્ત રહો " દિલ-દિમાગની કમજોરીનો સચોટ ઈલાજ,ચ્યવનપ્રાશ "
"કણ,કણમાં કેસરનો સ્વાદ," કેસર પ્રચુર "આવી જાહેરાતોથી ગ્રાહકોને આકર્ષવામાં આવે છે
કેટલીક આયુર્વેદિક કંપનીને જાજી જાહેરાત વિનાપણ ગ્રાહકો "બેનર" થી ખેંચાઈને આવવા પાછળ, કંપનીની ગુડવિલ છે, ડાબર, કે ઝંડુ નું નામ પડતાજ ગ્રાહ્કોના વિશ્વાસનો અતિરેક છલકાઈ પડે છે અને બોલે છે "એમાં તો કહેવાપણું હોયજ નહીને ?" ડાબર એટલે ડાબર "
બસ, આમ શ્રીમંતો,અને મધ્યમવર્ગ, શિયાળામાં તન્દુરસ્તી મેળવવા,અને દિનભર ચુસ્તરહેવાના ખ્યાલમાં લુંટાય છે, અને કંપનીઓ પોતાના ખિસ્સાભરે છે
કોઈ પણ જાણીતી કંપનીના ચ્યવનપ્રાશ ની બોટલ ઉપર તેમાં વપરાયેલ ઔષધી/ મસાલા,(Ingredients) નું પૂરું લીસ્ટ તમે વાંચ્યું છે ? શું કંપની તે ઔષધી ખરેખર વાપરે છે ? જો હા, તો તે કેટલા પ્રમાણમાં ? તે આપે કદીચકાસ્યું છે ? જો તેમાં વપરાયેલા ઘટકો (Ingredients), નું પ્રમાણ, અને તે ઘટકો શરીરને કેટલે અંશે ફાયદાકારક છે, અથવા કઈ રીતે ઉપયોગી છે, તે વિચાર્યું ?
 ઝંડુ ફાર્મસી બે જાતના ચ્યવનપ્રાશ બનાવે છે, 1, માત્ર "ચ્યવનપ્રાશ" (સાદું)
2 કેસરી ચ્યવનપ્રાશ , જેમાં "કણ,કણ,માં કેસર હોવાનો દાવો કંપની કરે છે
(જેમ વિમલ ગુટકામાં "કણ,કણ, મેં કેસરકા સ્વાદ "લખે છે તેમ )
વાસ્તવિક રીતે, જાહેરાત મુજબની ગુણવત્તા,કે ફાયદો ભાગ્યેજ બજારુ માલમાં હોય છે,આખરે તો તેઓ પણ પોતાનું પેટ, અને પરિવાર લઈને બેઠા છે ને ? 
આજની તારીખે ચ્યવનપ્રાશના બજાર ભાવ આ મુજબ છે (ભાવ પ્રતિ કિલો )
ડાબર ,,,,,,,,,,,,,                  રૂ.295,

ઝંડુ ,,,,,,,,,,,,,,,,,                  રૂ.310 (સાદું )

ધુત પાપેશ્વર,,,             ,      રૂ,345
મહેસાણા આયુર્વેદફાર્મસી ,,,રૂ 311
પતંજલિ  ચ્યવનપ્રાશ,,,,,,,,,,રૂ.352,
તમે શું માનો છો, કે આ ભાવમાંમળતા ચ્યવનપ્રાશમાં દેહપુષ્ટિ મળે તેવા,અને તેટલા ઓસડીયા,કે ઔષધી નાખી હોય ?તે શક્ય જ નથી,
જામનગરની એક આયુર્વેદિક ફાર્મસીના " રજવાડી ચ્યવનપ્રાશનો ભાવ રૂપિયા, 800/ (1,કી,ગ્રા)નો છે.

 મોટાભાગની ફાર્મસી કંપનીઓ સ્વાદ,અને સુગંધને જ મહત્વ આપે છે અને વધુ સ્વાદિષ્ટ, અને સુગંધી બનાવવા માટેની ઔષધી,જેમ કે, 1,એલચી,(લીલવા )2 સફેદ મરી,3, સુંઠ 4, કપૂર, 5, જાવંત્રી,
6, તજ ,7, મધ  વિગેરે વસ્તુનો જ વિશેષ પ્રમાણમાં ઉપયોગ કરેછે પરીણામે,ચ્યવનપ્રાશની બરણીખોલતાજ , "વાહ......" મોઢામાંથી સરી પડે,
રહીવાત "કેસર યુક્ત ચ્યવનપ્રાશ" ની,તો તમે એ પણ જાણી લ્યો કે
શુદ્ધ કેસરનો ભાવ રૂ,250/ નું 10,ગ્રામ છે,એટલે 2500/નું 100 ગ્રામ,અને કિલોના 25000/
તો એક કિલો જારના પેકિંગમાં કંપનીવાળા કેટલું કેસર નાખતાહશે, કે " કણ,કણમાં સ્વાદઆવે ?
કોઈ પણ કંપની ને શું કાશ્મીરમાં કેસરના ખેતર છે ? માપ સાથે જુવો તો 5, કિલો, ચ્યવનપ્રાશ બનાવવા માટે ઓછામાં ઓછું 8 ગ્રામ કેસર નાખવું પડે,ફાર્મસીની ટેકનીક એવી હોય છે કે, જાર પેક થવા સમયે, જારને તળીએ, પછી અર્ધી જાર ભરાય એટલે વચ્ચે,અને બાકી કેસરના થોડાપુમડા જારની ઉપર રમતા મૂકીદેતા હોય છે
આમ તમારું કેસરયુક્ત ચ્યવનપ્રાશ તૈયાર
તેવીજ રીતે આંબળાનો બજારભાવ રૂ, 25/ થી 50/ સુધીનો છે તમે શું ધારો છો, કે કોઈ ફાર્મસી રૂપિયા 50/ ના ભાવના રસાળ, રેસાવીનાના આંબળા ખરીદ્તી હોય ? ત્યાં તો ઇલેક્ટ્રિક સ્ટીમ (વરાળ)થી બફાતા આંબળા , મશીનમાં પીસાતા હોવાને કારણે , કોઇપણ પ્રકારના,ચાલ્યા જતા હોય છે
છેલ્લા,વીસ વર્ષથી હું ઘેર બનાવેલ ચ્યવનપ્રાશ નું સેવન કરું છું, તેમાં 24, ઔષધિનો સમાવેશ થાય છે
તે પૈકી રૂ,2500/ ની કિલો,સફેદમુશળી,રૂ,4000/ નો કિલો,અક્કલકરો,કે રૂ, 2000/ ના કિલો, સફેદ મરી, રૂ, 1500,ની કિલો ચોપચીની,રૂ. 1000,ના કિલો લીંડીપીપર, કે તેજ ભાવનું નાગકેશર,આ બધું સપ્રમાણ ફાર્મસી વાળા શું વાપરતા હશે ? અને તે રીતે જો તેઓ આટલા મોંઘાભાવની ઔષધિઓ, કે મસાલા વાપરે તો તેને રૂપિયા

295/ એ કિલો વ્હેચવું કેમ પોષાય ?          
સવાલ ભાવ,કે કીમતનો નથી સવાલ એક માત્ર છે તે તેની ગુણવત્તાઅને શુદ્ધતાનો જે રીતે જાહેરાત આપવામાં આવે છે તેટલી ગુણકારી કોઈ ઔષધિઓ તેમાં વપરાતી હોતી નથી
ચ્યવનપ્રાશ ઘેર બનાવવું, તે અતિ મહેનતનું કામ તો છે જ, પણ વિપુલસમય,અને ધીરજ હોય તો જ હાથમાં લેવા જેવું કાર્ય છે પણ તેનો અદભુત સ્વાદ, નિર્વિવાદ શુદ્ધતા,અને ઉત્તમ ગુણવત્તા હોય છે.
 ઘેર બનાવવાનો બીજો પણ એક ફાયદો એ છે કે, છીણેલા આંબળાંના વેસ્ટેજ માંથી તેની By product તરીકે તમે આંબળાનું શરબત પણ બનાવી શકો છો, , થોડો આદુનો રસ ભેળવી ,ચાસણી સાથે મીક્સ કરીદેવાથી, અતિ સ્વાદિષ્ટ આંબળાનું શરબત પણ તૈયાર થઇ શકે છે
ભલે થઇ જાય,શિયાળો સુધારવા તમેપણ આ અભિયાન છેડી જુવો

 ચ્યવનપ્રાશ બનાવવાની રીત,અને મસાલા.

મોટા,રેસાવીનાના આંબળાને પૂરતા પાણીમાં, કુકરમાં બાફવા.ત્રણેક સીટી, પછી, તપાસવા સાવ બફાઈને માવા જેવા થઇ ગયાપછી, ઠરવા દેવા. ત્યારબાદ ચાળણીથી તેને છીણી નાખી,તેનો માવો બનાવવો.
 તે બધા માવાને એક મોટા તપેલામાં, નાખી સાવ ધીમે તાપે ગેસ ઉપર મૂકી, તેનું પાણી બળવા દેવું. દરમ્યાનમાં તેને સતત હલાવતા રેહવું, અને તપેલામાં ચોંટીને બળે ,કે દાજે  નહિ, તેનું ખાસ ધ્યાન રાખવું માવો શેકાઈને, તેનો કલર બદલીને ક્થ્હાઈ કલરનો બની જશે,માવો પ્રમાણસરનો  ઢીલો હોય,અને બધુજ પાણી બળી જઈને જયારે કલર બદલાઈ જાય,ત્યારે ખાંડ/ સાકાર નાખવી.ખુબ હલાવવું (ધીમે તાપે,) ખાંડનું પાણી જયારે સાવ બળી જાય, અને માવો સહેજ ઢીલો હોય ત્યાં તે ગેસપરથી ઉતારી લઇ ઠરવા દેવો. એકરાત આખી,ઠરવા દીધાબાદ તેમાં,મસાલો ભેળવી, ખુબ હલાવી મસાલો મિક્સ કરી દેવો,સાથે  અર્ધો કિલો શુદ્ધ ઘી પણ નાખો જેથી ઉપરોક્ત ગરમ મસાલાની આડ અસર,ન થાય સારીરીતે મિક્સ કરો બરણીભરી લ્યો, ઉડાવ જલસો કરો, શિયાળામાં બીજા કોઈ ટોનિક, કે વિટામીનની જરૂર નહી પડે તેની ખાતરી, 
ફાયદા :> 1, ચહેરા ઉપર ચમક લાવે છે, 2, શરીરની ખોટી ગરમી દુર કરે છે, 3 ઠંડીના દિવસોમાં શરીરનું ઉષ્ણતામાન ટકાવી રાખે છે, 4,વાળના મૂળ મજબુત કરે છે,અને ખરતા અટકાવે છે,5 મોઢા,અને આંતરડાની ગરમી દુર કરે છે,6 કબજીયાત દુર કરે છે,7 ચામડી સુવાળી, અને ચમકદાર રાખે છે,
 ચ્યવનપ્રાશ બનાવવા માટેનો મસાલો,

(મસાલાનું માપ દરેકવસ્તુ 10,ગ્રામ) પાચ કિલો,આંબળાનું  બનાવવા માટે 

સાકર.. કિલો સાડા સાત 1, હરડા 2 બેડા 3, ચવક મુખ, 4, કપૂર કાચલી, 5, વંશ લોચન, 6, ભો રીંગણી,
 7, નાગકેસર 8, વાંસ કપૂર 9, બળ દાણા 10, કાળી મુસળી 11, ધોળી મુસળી 12, અશ્વગંધા 13, લીંડીપીપર 14, સફેદ મરી 15, પીંપરીમૂળનો પાવડર, 16, કમળ કાકડી 17, ગળોત્સવ 18, ગોખરું 19, ચિત્રક મૂળ 
20, ચોપચીની, 21, જેઠીમધ ,22, અરડૂસી 23, વજ્ર 24,અક્કલકરો ,25, શિલાજીત 26, સુંઠ,27 બઁગ ભસ્મ 
28, 500 ગ્રામ શુદ્ધ ઘી
*
 સુગંધી દ્રવ્યો,:-   1, એલચી, લીલવા 2, જાવંત્રી, 3 તજ (પાવડર) 4, કેસર 5, ચાંદીનો વરખ (Silver Foil)