ઋણાનુબંધ

 ઋણાનુબંધ

મોરબી, રાજાશાહીના વખતથી સૌરાષ્ટ્રનું પેરિસ ગણાતું હતું, મચ્છુ નદીને કાંઠે વસેલું (તે સમયે રાજકોટ જિલ્લાનું) એ નાનું પણ સુખી-સમૃધ્ધ શહેર હતું. મોરબીનો સીરામીક ઉદ્યોગ દેશભરમાં જાણીતો હતો જતે દિવસે ઘડિયાળના ઉદ્યોગે પણ માત્ર ગુજરાત,ભારતમાંજ નહિ પણ આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે નામના મેળવી હતી.

11 ઓગસ્ટ 1979ના ગોઝારા દિવસે બપોરના ત્રણ અને ત્રીસ મિનિટે રજવાડી મોરબી ઉપર કાળના ઓળા  ઉતરી પડ્યા. કુદરત રૂઠી.સાક્ષાત યમદૂત જાણે તાંડવ ખેલતા હોય એમ મોરબી શહેર ઉપર ભયંકર પૂર પ્રલયે ભરડો લીધો. અત્યંત ભારે વરસાદ અને પૂરને મોરબીના નીચાણ વાળા વિસ્તારમાં પાણી ફરી વળ્યાં.

 રળીયામણું મોરબી શહેર પળભરમાં સ્મશાનમાં તબદીલ થઇ ગયું. આ ગોઝારા દિવસની બપોરે મોરબીમાં સામાન્ય જનજીવન ધબકતું હતું. પરંતુ ઉપરવાસના ભારે વરસાદના કારણે મહાકાય ગણાતા મચ્છુ ડેમના રાક્ષસી કદના મોજા મોરબી શહેર પર ફરી વળતા ભયાનક પુર આવ્યું હતું. મચ્છુના પૂરે જાનમાલની ભયાનક નુકશાની કરવાની સાથે તબાહીનું તાંડવ પણ કર્યું હતું. મકાનો અને મોટી ઇમારતો એક જ જાટકે તહસ નહસ થઈ ગઈ હતી.થોડી જ વારમાં અડીખમ ઊભેલું મોરબી શહેર હતું ન હતું થઈ ગયું. આ પુરમાં હજારો લોકો મોતને ભેટયા હતા. સાથે પશુધનની પણ ભારે ખુવારી સર્જાઈ હતી. એક અંદાજ પ્રમાણે અઢારસો થી પચીસ હજાર સુધીનો મૃત્યુ અને સો કરોડની સંપત્તિનો નાશ થઇ કાળના ખપ્પરમાં હોમાઈ ગઈ. લોકો પહેરેલ કપડે જીવ બચાવવા દોડ્યા,જયારે ઘણા લોકોને તો બચવાનો મોકો પણ મળ્યો ન હતો.પૂરપીડિતોને મદદે આજુબાજુના શહેરો,રાજ્ય સરકાર, રાજ્યના અન્ય શહેરો ઉપરાંત જુદી જુદી એન.જી.ઓ.ઉંમટી પડ્યા . 

મોરબીની ઘડિયાળની એક નામી અને પ્રતિષ્ઠિત કંપનીમાં એક વિપ્ર યુવાન  ઇંજિનિયર નારાયણ ઉચ્ચ હોદા ઉપર કામ કરતો હતો. એ યુવાન તથા એની ગર્ભસ્થ પત્ની લક્ષ્મી પણ ધસમસતા પાણીના પ્રવાહમા તણાઈ અને ડૂબવા લાગ્યા.કેટલાક સાહસિક અને ઝાંબાઝ તરવૈયાઓએ સામે પાણીએ કૂદી એ ત્રણેય જીવને બચાવી પૂરપીડિતોની વ્હારે આવેલ અમદાવાદની એક એન.જી.ઓ,ને સોંપી દીધા..તહસનહસ થઇ ગયેલા એવા કેટલાય પરિવાર જનોને આ સંસ્થાએ આશરો આપી અમદાવાદ ખાતે લઇ ગયા.

*********

જેટલા અસરગ્રસ્ત પરિવારને સંસ્થા લાવી હતી એ બધાની દેખભાળ, સારસંભાળ તથા કાળજી ઉમદા માનવીય વ્યવહાર સાથે લેવાતી હતી.ધીમે ધીમે માનસિક આઘાતમાંથી બહાર આવતા કેટલાક લોકોને સામાન્ય નોકરી અપાવી પુનર્વસન કરવાનું પણ કાર્ય કર્યું. એ જ રીતે નારાયણને કોઈ ખાનગી કંપનીમાં સાધારણ પગારથી નોકરી અપાવી પગભર કર્યો 

સારા પગાર સાથે ઉચ્ચ હોદ્દે કામ કરતો વૈભવશાળી જીવન જીવતો નારાયણ એક અતિ સામાન્ય માણસની જિંદગી જીવતો થઇ ગયો. આલીશાન ભવ્ય બંગલાનો માલિક હવે અજાણ્યા શહેરમાં એક રૂમ રસોડાના નાના ફ્લેટમાં ભાડેથી રહેવા લાગ્યો તેમ છતાં નારાયણ હિંમત ન હાર્યો, ધીરજ અને ધગશથી અન્ય સારી નોકરીની તલાશ કરતો જ રેહતો હતો  

એક દિવસ નારાયણ અને પત્ની લક્ષ્મી અમદાવાદના સી.જી.રોડ ઉપર કોઈક પરચુરણ ખીરીદી માટે રિક્ષામાં જતા હતા એવામાં અચાનક લક્ષ્મીને પ્રસુતિની પીડા ઉપડી.અસહ્ય પીડાથી પીડાતી લક્ષ્મી પરસેવે રેબઝેબ થવા માંડી, શરીર ઠંડુ પાડવા માંડ્યું સમય વર્તી નારાયણ નજીકના "હરિકૃપા મેટરનિટી હોમ"માં લક્ષ્મી સાથે પહોંચ્યો.

ડોક્ટરને બધી વાત વિગત કહેતાં નારાયણે પોતાની સમગ્ર હકીકત વર્ણવી.મોરબીની જળ હોનારતમાં કઈ રીતે પહેરેલ કપડે જીવ બચાવીને નીકળ્યા, અને આજે એક પૈસો પણ એની પાસે ન હોવાથી એક સામાજિક સંસ્થાને આશરે કેવા દિવસો વિતાવ્યા એ વિગતે જણાવતા નારાયણે રડતા રડતા કહ્યું કે "સાહેબ, હું પ્રસુતિના ખર્ચથી વિદિત છું પણ આજે મારી પાસે આપની ફી આપવા માટે રાતી પાઇ પણ નથી. મેં જે પાંચ હજાર રૂપિયાની બચત કરી છે એમાંથી પત્નીની દવા લેવાની રહેશે.આપ સુપાત્રે દાન  કરવાની ભાવનાથી જો એક વિપ્રને મદદ કરી શકો તો હું જિંદગીભર તમારો ઉપકાર નહિ ભૂલું."

નારાયણની આંખમાંથી ટપકતા આંસુથી ડોકટરના હૃદય-સાગરમાં દયા અને કરુણાનું પૂર ઉમટ્યું.

ડોકટરે કહ્યું,"ભાઈ તું જરાયે ચિંતા ન કર.મોરબીની એ વખતની પરીસ્થીથી હું પૂરો જાણકાર છું.તારી પત્નીની નિઃશુલ્ક પ્રસુતિ કરાવ્યાથી મેં પૂર રાહત ફંડમાં ફાળો આપ્યો છે એવું હું સમજીશ.મારી ફી બાબતે તું લેશમાત્ર ચિંતા ન કરીશ એટલું જ નહિ પણ જે કોઈ જરૂરી દવા હશે એ પણ હું પુરી પાડીશ."આટલું કહી લક્ષ્મીને પ્રસુતિ ખંડમાં લઇ જઇ  તપસ્યા પછી કહ્યું કે " મા અને ગર્ભસ્થ શિશુની હાલત જોતા બહેન લક્ષ્મીને સિઝેરિયનથી પ્રસુતિ કરાવવી પડશે, ચિંતાનું કોઈ કારણ નથી બધું આરામથી પાર પડી જશે "

અને ડોકટરે આપેલ વચન પ્રમાણે લક્ષ્મીની પ્રસુતિ,સારવાર બધું જ નિઃશુલ્ક નિર્વઘ્ને પૂરું થયું.ડોકટરે પોતાની માનવતા સાથેની ઉદારતા બતાવ્યાના બદલામાં આંસુ ભીની આંખે લક્ષ્મી-નારાયણે  ડોક્ટરના ચરણસ્પર્શ  કરતા કહ્યું, "સાહેબ, સાચો માણસ એ જ છે જે નાના માણસની કદર કરે છે કેમકે  દિલ તો બધા પાસે હોય છે પણ દિલદાર બધા નથી હોતા તમારા ઉપર ઈશ્વરની એ  વિશેષ કૃપા છે." કહી  ખુબ ખુબ આશીર્વચન આપી ઘેર ગયા.ડોક્ટર પણ જરૂરિયાત મંદ એક  પરિવારને મદદ કરી ખુશ હતા.

*******

વર્ષો પછી એક દિવસ ડોક્ટર પત્નીએ પતિને પૂછતાં કહ્યું," સ્નેહાએ આ વર્ષે ભણી લીધું અને એની તાલીમ પણ પુરી થઇ ગઈ છે તો હું એવું વિચારું છું કે આ વર્ષે આપણે કેનેડા અને અમેરિકાનો પ્રવાસ કરી આવીયે તો કેમ ? ડોકટરે જવાબ આપતા કહ્યું "હું પણ એ જ વિચારતો હતો. સવાર સાંજ સતત દવાખાનું, દર્દીઓ, પ્રસુતિ અને ઓપરેશનોથી હું પણ થાક્યો છું અને મને પણ વાતાવરણ ફેરથી તાજા થવાની જરૂર લાગે છે. હું આજે જ ટ્રાવેલ એજન્ટ મારફત આપણી ટિકિટ તથા હોટેલનું બુકીંગ કરાવી દઉં છું."અને ડોક્ટર પરિવાર રજાના દિવસો ગાળવા વિદેશ જવા રવાના થયા.

*******

ડોક્ટર પરિવાર કેનેડાની અદ્યતન હોટેલમાં પ્રવેશ્યા. સ્વાગત કક્ષમાં બેસેલ અમેરિકન મહિલાએ પુષ્પગુચ્છથી સ્વાગત કરતાં સૂચના આપતા કહ્યું કે,"તમે  ભારત પરત ફરો ત્યાં સુધીની તમારા હરવા-ફરવા માટે હોટેલ તરફથી જ વાહનની સુવિધા ઉપલબ્ધ થશે તેથી તમારે કોઈ ચિંતાનું કારણ નથી "

દશ  દિવસમાં તો કેનેડાના જાણીતા સ્થળો, વેનકુંવર, ટોરેન્ટો,વ્હઇસ્લર,નાયેગ્રા ધોધ,Montreal Jazz Festival,વિગેરે સ્થળોએ મુલાકાત લઇ ડોક્ટર પરિવારે ભારત પરત ફરવાની તૈયારી કરી.

વિદાય લેવાના આગલે દિવસે સાંજે હોટેલની સ્વાગત કર્મચારીણીએ ડોક્ટરની રૂમમાં રૂબરૂ જઈ અને કહ્યું, કે, "આજ રાતનું ભોજન  અમારા મેનેજીંગ ડિરેક્ટર અને મેનેજર તરફથી વિદાય શુભેચ્છા રૂપે હોય આપને આમંત્રણ મોકલ્યું છે."

ડોક્ટર પરિવાર વિસ્મય પામી ગયો.જિંદગીમાં આ પહેલો જ અનુભવ હતો કે વિદેશી હોટેલનો માલિક પોતાના અજાણ્યા ભારતીય ગ્રાહકને સહપરિવાર શુભેચ્છા રૂપે ભોજન માટે નિમંત્રી વિદાય આપતો હોય 

રાત્રી ભોજનનો સમય થતાં ડોક્ટર પરિવાર ભોજન ખંડમાં પ્રવેશ્યા.

 વિશાળ ભોજન ખંડના દરવાજે " The Managing Director, Manager and Staff of the Hotel, pleased to Welcome you.". લખેલું બેનર જોયું. વિવિધ પુષ્પોથી શણગારેલ,ચારે બાજુ ઝગમગતી રોશની, શિસ્તબદ્ધ ઉષ્માભર્યા સ્વાગતથી ડોક્ટરને ન સમજાય એવું આશ્ચર્ય થયું.ડોક્ટર મૂંઝાયા, આ બધું શું છે ? આટલા પ્રેમથી આવું સ્વાગત કરનાર હોટેલ માલિક કોણ છે ?આવા મનોમન ઉઠતા પ્રશ્નોએ ડોક્ટરને ગૂંગળાવી મુક્યા. 

થોડીવારે સફેદ સિલ્કની સાડી, અર્ધ રૂપેરી વાળ,ચહેરા ઉપર મૃદુતા વાળી સુંદર આધેડ જાજરમાન મહિલા સાથે ફ્રેન્ચ કટ દાઢીધારી,પુરી ઊંચાઈ ધરાવતો, રૂપાળો યુવાન દાખલ થયા.મહિલાના અંગત સચિવે ડોક્ટર સાથે પરિચય કરાવતા કહ્યું કે  "મેડમ આ હોટેલના મેનેજીંગ ડાયરેક્ટર છે, અને એની સાથેનો યુવાન મેનેજર એનો પુત્ર છે. આધેડ મહિલાએ ડોક્ટરને પુષ્પગુચ્છ  આપી ભારતીય પ્રણાલી મુજબ સ્વાગત કર્યું, જયારે યુવાન મેનેજર ડોકટરને પગે પડી ચરણ સ્પર્શ કરતા જ ડોક્ટરના આશ્ચર્યનો પાર ન રહ્યો.

ભોજન ટેબલ ઉપર ગોઠવાતા, ડોકટરે મૌન તોડ્યું અને પૂછ્યું " મેડમ, આ બધું શું છે, આ હોટેલના દરેક ગ્રાહકને શું તમે આ જ રીતે વિદાય આપો છો ? મને કઈ સમજાયું નહિ."

આધેડ મહિલાએ હળવા સ્મિત સાથે કહ્યું "સાચું છે,ડોક્ટર તમને કદાચ નહિ સમજાય. હું એની સ્પષ્ટતા કરું.

" અમારી હોટેલના દરેક ગ્રાહક માટેનો આ શિરસ્તો નથી,પણ તમે અમારા ખાસ મહેમાન છો તેથી ભૂતકાળનું  અંશતઃ ઋણ ચૂકવવાના ઉદ્દેશથી તમારો  વિદાય સમારંભ ગોઠવ્યો છે "

"ભૂતકાળનું ઋણ ? તમારા  ઉપર ? એ કેવી રીતે ?" ડોક્ટર વધુ નવાઈ પામતા બોલી ઉઠયા .

મહિલાએ ઉત્તર વાળતા કહ્યું " સાહેબ, યાદ કરો.આજથી ત્રીસ વર્ષ પહેલાં મોરબી પૂર પીડિત નારાયણ અને લક્ષ્મી લાચાર અને નિઃસહાય હાલતમાં આપને દવાખાને આવ્યા હતા. ગર્ભવતી લક્ષ્મીને પ્રસુતિની પીડા ઉપડતા આપે એની પ્રસુતિ તથા સારવાર નિઃશુલ્ક કરી હતી. એ લક્ષ્મી હું પોતે જ અને આપે પ્રસવ કરાવેલ

બાળક તે આ મારો પુત્ર સ્નેહીત. થોડા વર્ષો પહેલા મારા પતિ નારાયણનું હૃદયરોગના હુમલાથી અવસાન થયું પરંતુ આપે અમારી મુશ્કેલીના દિવસોમાં કરેલી નિઃશુલ્ક સારવારનું કરજ છેલ્લે સુધી એને ખટકતું હતું. એ કરજ ચૂકવી ઋણ મુક્ત થવા પોતે તો હયાત ન રહ્યા. પણ ઈશ્વરે અમને આજે તક આપતા આપના ઋણમાંથી અંશતઃ મુક્ત થયાથી નારાયણના સદગત આત્માને પણ શાંતિ મળશે.આપે આ હોટેલનું કોઈ ભાડું કે અન્ય વિશેષ સુવિધા ભોગવ્યા માટે કોઈ બિલ ચૂકવવાનું રહેતું નથી.તમે ગ્રાહક નહિ પણ પરિવારના સભ્ય છો" આટલું બોલતા કેનેડાની શાનદાર પ્રતિષ્ઠિત હોટેલની મેનેજીગ ડાયરેક્ટર લક્ષ્મીની આંખમાંથી આંસુ ટપકવા લાગ્યા.

*******

લક્ષ્મીની વાતથી આશ્ચર્ય સાથે ભાવવિભોર થતા ડોકટરે પૂછ્યું," તમે છેલ્લે દવાખાને આવ્યા પછીથી   નારાયણના કોઈ સમાચાર જ  નહોતા.બહેન,જયારે દશા બદલાય છે ત્યારે દિશા પણ બદલાય છે. તમારી  કષ્ટદાયક સફરનો હું સાક્ષી છું પણ આટલી પ્રગતિ કઈ રીતે કરી "? . 

લક્ષ્મીએ જવાબ દેતા કહ્યું " સાહેબ,તમે જાણો જ છો કે મોરબી છોડીને પહેરેલ કપડે એન.જી.ઓ.ને આશરે અમદાવાદ આવ્યા પછી નારાયણને પગભર કરવા સંસ્થાએ સાધારણ પગારથી એક નાની નોકરી અપાવેલ, નજીવા પગારમાંથી બે છેડા માંડ ભેગા થતા હતા ક્યારેક તો અમારે ભૂખ્યા સુઈ રેહવું પડ્યું હતું  દરમ્યાનમાં નારાયણ રોજ જુદી જુદી જાહેરાતો વાંચી કોઈ સદ્ધર નોકરીની શોધમાં હતા.એકવાર મુંબઈની કોઈ મોટી કંપની ની જાહેરાત આવતા નારાયણે તે માટે પ્રયાસ કર્યો અન્રે ઈશ્વર કૃપાથી મુંબઈ ખાતે ખુબ જ સારા પગાર,અને  વિપુલ સુવિધાઓ સાથે નોકરી મળતાં અમે મુંબઈ આવી સ્થિર થયા. સ્નેહીત મોટો થઇ હોટેલ મેનેજમેન્ટનો અભ્યાસ કરી,એના કચ્છી મિત્ર કે જે આ હોટેલનો માલિક હતો તેણે નોકરી અર્થે  સ્નેહીતને અહીં બોલાવ્યો. બે-એક વર્ષ પછી સ્નેહીતની કામગીરી અને મહેનતથી  હોટેલની પ્રગતિ અને વધતી જતી પ્રતિષ્ઠાથી પ્રભાવિત થઇ કચ્છી મિત્રએ તેને ભાગીદાર બનાવ્યો.

2001માં કચ્છમાં ભૂકંપ આવતા, કચ્છી મિત્રના મા-બાપ બુરી રીતે પાયમાલ થઇ જતા, તેણે આ હોટેલ સ્નેહીત ને વેંચી પોતે કાયમ માટે કેનેડા છોડી કચ્છમાં વસવાટ કર્યો અને ધીમે ધીમે અમે પણ મુંબઈ છોડી અહીં સ્થિર થયા.દરમ્યાનમાં 2003માં નારાયણને હૃદયરોગનો હુમલો આવતા તેઓ પરલોક સિધાવ્યા અને અમે મા-દીકરાએ હોટેલનો વહીવટ સંભાળી લીધો. આ રીતે અમારા દારુણ દુઃખના દિવસો પુરા થયા અને અમારા જીવનમાં સુખનો સુરજ ઉગ્યો. ડોક્ટર સાહેબ,સફળતાના કપડાં તૈયાર નથી મળતા એને સીવવા માટે મહેનતનો દોરો જોઈએ..નારાયણની ધગશ,પ્રામાણિકતા,અને મહેનતનું આ પરિણામ છે

લક્ષ્મીની વાત વિગતે સાંભળતા ડોક્ટર ગળગળા થઇ ગયા.અને કહ્યું ,"બહેન, જીવનમાં ચડતી પડતી એ નિયતિએ નક્કી કરેલું ચક્ર છે તેમ છતાં તમારી અને નારાયણની ઈશ્વર ઉપરની શ્રદ્ધા, વિશ્વાસ અડગ ધૈર્ય,અને હિંમતને દાદ દેવી પડે.વર્ષો જૂની વાત યાદ રાખીને તમે અમારી જે સરભરા કરી છે ત્યારે આ કોઈ પૂર્વજન્મનું ઋણાનુબંધ હોય એવું મને લાગે છે. ખરેખર આજે અમે સાચા લક્ષ્મી-નારાયણને દ્વારે આવી ઉભા છીએ એવી અનુભૂતિ થાય છે, ભારત આવો ત્યારે અવશ્ય મળજો અને અમારા જેવું કાંઈ પણ કામ હોય અમને યાદ કરી ઉપકૃત કરજો.

આટલું બોલી ડોક્ટર પરિવાર વિમાન મથકે જવા તૈયાર થયા.લક્ષ્મી અને સ્નેહીત તેને વળાવવા વિમાન મથક સુધી પોતાની વૈભવી કારમાં લઇ ગયા.વિમાન મથકે આવી પહોંચતા સજળ નયને લક્ષ્મી અને સ્નેહીત ડોક્ટરને પગે લાગી ચરણસ્પર્શ કરી વિદાય આપી. ડોકટર પત્ની અશ્રુ ભીની આંખે લક્ષ્મીને ભેટ્યા,જયારે ડોક્ટરે ચશ્મા ઉતારી આંખના ભીના ખૂણા સાફ કર્યા.

*****

.

 

 

• Vancouver – Best for Culture.
• Toronto – Best Multicultural Experience.
• Whistler -The Best Place to Ski in Canada.
•  – Best Music Festival.
• Niagara Falls