હું જાઉં છું.
જૂનાગઢ જિલ્લાનું એક નાનું ગામ.
ખાધેપીધે સુખી એવા છ-સાત વિઘાની જમીનનો ધણી વેલજીભાઇ સુખી ગ્રામ્ય જીવન વિતાવતો હતો.એને એક માત્ર પુત્ર ભગવાનજી. એની ફઈએ નામ પાડ્યા પછી આજસુધીમાં કોઈ એ નામથી એને ઓળખતું જ નહોતું. ગામમાં, મિત્રોમાં અને ઘરમાં પણ એને ભગા નામથી જ બધા ઓળખતા.નિશાળે ભણવા બેસાર્યો ત્યારે શાળાના રજીસ્ટરમાં ભલે ભગવાનજી લખાયું હોય પણ શિક્ષકો અને સહાધ્યાયીઓ પણ તેને ભગા થી જ સંબોધિત કરતા હતા.
ભગો એના પિતાનું .એક માત્ર સંતાન અને વારસદાર હોવા કારણે બચપણથી લાડકોડમાં ઉછરેલો એટલે વધુ બેદરકાર અને ચાઇગલો પણ હતો.
મા-બાપ સંસ્કાર અને કેળવણી આપે તો ખરા પણ સંતાનની ગ્રહણ કરવાની અનિચ્છા અને અણઆવડતને હિસાબે મોટી ઉમર સુધી સંતાન અવ્યવહારુ અને આવડત વિનાના જ રહે છે.અહીં પણ એવું જ થયું.આઠ ધોરણમાં નાપાસ થઈને શાળા છોડી દીધા પછી ભગો બાપના ખેતરમાં મજૂરી કરી દિવસ કાઢતો. કેટલીકવાર વ્યક્તિના જીવનમાં સંગ અને સોબતની અસર ઘેરી પડતી હોય છે એ કારણે એના મિત્રો.પણ એની જેવા જ ચોવીસ કલાક કાચી સોપારી, જાડો ચૂનો અને 135ની તમાકુનો માવો મોઢામાં ભર્યો જ હોય.
ઉંમર લાયક થતાં એના લગ્ન થયા.ઘરની જવાબદારી ઉપાડવાની શક્તિ અને સમજણ,સાથે વ્યવહારિક બુદ્ધિ નો અભાવ તો પહેલેથી જ હતો પણ ઈશ્વર કૃપાથી પત્ની સંસ્કારી સુશીલ, સમજુ, ઘરરખ્ખુ અને ડાહી હોવાથી વેલજીભાઇ નિશ્ચિન્ત હતા. છતાં પોતે જાણતા તો હતા જ કે ગધેડાની ડોકે હીરો બંધાઈ ગયો છે.
ભગો આઠ ધોરણ નાપાસ હતો જયારે પત્ની જયા દશ ધોરણ પાસ હતી.આમ પત્નીની આવડત, સમજદારી અને વ્યવહાર કુશળતાને કારણે ભગાનો ઘર સંસાર સુલેખાઈથી ચાલ્યો જતો હતો. સમયાંતરે ભગાને ઘેર પુત્રીનો જન્મ થયો.અને ભગો બાપ બન્યો.
******
વર્ષોના વહાણાં વીતતા ગયા. ભગાની પુત્રી રતન અભ્યાસમાં તેજસ્વી, અને ચાલાક હતી. ગામની શાળામાં હંમેશા તેનો નંબર અવ્વલ રહેતો.હવે તે દસ ધોરણ પાસ કરી ચુકી હતી. આગળ અભ્યાસની સુવિધા નાના ગામની શાળામાં ન હોવાથી એક દિવસ જયાએ ભગાને કહ્યું.
" આપણી રતન આ વર્ષે દસમું ધોરણ પાસ થઇ ગઈ છે, મારી ઈચ્છા એને આગળ અભ્યાસ કરાવવાની છે, દીકરી સમજુ, ડાહી અને અભ્યાસમાં હોશિયાર છે પછી એનું ભવિષ્ય આપણે શા માટે બગાડવું ?મારા નસીબે મારા બાપની આર્થિક સ્થિતિ સારી ન હોવાથી હું તો આગળ ભણી ન શકી અને બાપે વળાવી એ વર-ઘરને વિધાતાના લેખ સમજી સ્વીકારી લીધું.પણ રતન નું ભવિષ્ય સુધરે અને કોઈ સારા ભણેલ ગણેલ અને સંસ્કારી પાત્રને વરે એવી મારી ઈચ્છા છે."
મોઢામાં રહેલો માવો ચુસતા ભગો બોલ્યો " તો શું ? તું શું કહેવા માંગે છે ?"
જયાએ જવાબ વાળ્યો " હું એમ કહું છું કે આપણે જ્યાં કોલેજ સુધીની સગવડતા હોય એવા નજીકના મોટા ગામમાં જઈને વસવાટ કરીએ તમને પણ તમારા લાયક કામ ધંધો મળી રહેશે. જરૂર પડે હું પણ દિવસ રાત પારકા ઘરના કામ કરી આપણે રોડવશું અને રતનને આગળ ભણાવશું "
" ઈ માં મને કાંઈ હમજ ન પડે, તારે જી કહેવું હોય ઈ બાપાને કહેજે અને જો બાપા હા પાડે તો મને વાંધો નથી " મોઢામાં ભરેલો માવો થૂંકતા ભગાએ જવાબ આપ્યો.
એ જ દિવસે રાત્રે જયા એ ભગાની હાજરીમાં જ શ્વસુર સવજીભાઈને સમજાવીને વાત કરી.સવજીભાઈને જયાની વાત ગમી સાથે એવું પણ વિચાર્યું કે આવડી ઉમર સુધી ભગો બાપની છત્ર છાયામાં બેઠો હોવાથી કોઈ વ્યવહારિક બુદ્ધિ નથી, નથી કોઈ સારા મિત્રો, બહાર નીકળશે તો થોડો ઘડાઈ-ટીચાઈને માણસ બનશે પાંચ માણસના સહવાસમાં આવશે તો બોલવાથી માંડીને એનામાં સુધારો થશે,બાકી જયા ભેળી છે એટલે કોઈ ચિંતા નથી. એ વિચારે સવજીભાઈએ સંમતિ આપતા કહ્યું કે " દીકરી, વાત તો તારી સાચી છે. તારો આ વિચાર મને ગમ્યો આજકાલ આપણી દીકરીયુંને શિક્ષણ અને કેળવણી આપવા જો સરકાર આટલો લખલૂટ ખર્ચ કરીને શિક્ષણનો પ્રચાર અને વ્યવસ્થા કરતી હોય તો આ તો આપણું લોહી જ છે ? શિક્ષણ એ જ દીકરીને આપેલો સાચો દાયજો છે. ભગાને પણ ત્યાં એના જોગું જીણું મોટું કામ મળી રહેશે. સવજીભાઈની સંમતિથી જયા ખુશ ખુશ થઇ ગઈ.
******
શાળામાં રજાના દિવસો પુરા થયા.વેકેશન ખુલતાં ભગો અને પત્ની નજીકના જૂનાગઢ શહેરમાં જઇ સ્થિર થયા.
એક રૂમ રસોડાનું નાનું ઘર ભાડે રાખી દીકરી રતનને સરકારી શાળામાં દાખલ કરી દીધી.વેલજીભાઈના બચપણના મિત્ર અર્જુન પટેલ માર્કેટિંગ યાર્ડના હોદેદાર હોય એની ભલામણથી ભગાને માસિક રૂપિયા નવ હજારના પગારથી ચોકીદાર તરીકે નોકરી પણ મળી ગઈ. ઘરભાડાના ચાર હજાર પછી ઘરખર્ચ કાઢવો મુશ્કેલ હોય, જયાએ આજુબાજુના ઘરમાં ઘરકામ શોધી લીધું.ફુરસદના સમયમાં સ્થાનિક અગરબત્તીના ઉત્પાદક પાસેથી અગરબત્તી લઇ આવી બોક્સ પેકીંગ કરવું, મીણબત્તીના પેકીંગ બનાવવા, વિગેરે વિવિધ પ્રવૃત્તિથી કમાણી કરવી શરુ કરી.
જેટલી ભગાની બેરુખી, અને બે જવાબદારી એટલું જ જયાનું સમર્પણ. અત્યાર સુધી ગામડામાં રહેલો ભગો હવે શહેરમાં આવ્યો. દેખાદેખીમાં પહેલા પગારમાંથી એન્ડ્રોઈ મોબાઈલ લીધો. ભગો સવારે છ થી બપોરના ત્રણ
સુધી નોકરી કરી, ઘેર આવી જમીને માવો ચુસતો સાંજ સુધી મોબાઈલ ઉપર ફિલ્મી ગીતો અને ચલચિત્રો જોતા પડ્યો રહેતો સાંજે તૈયાર થઇ, માવો મોઢામાં નાખી મિત્રો સાથે ગામગપાટા મારવા નીકળી પડતો તે રાત્રે અગિયાર વાગે સુવા પૂરતો ઘેર આવતો. ઘરમાંથી નીકળે એટલે દરવાજાનું બારણું જોરથી બંધ કરતા "હું જાઉં છું" એમ બોલતો જાય.ઘરની જરૂરિયાત, નાના મોટા કંઈ કામકાજની પૂછપરછ, કે પત્નીને મદદરૂપ થવાનું તો એના સ્વભાવમાં જ ન હોતું આમ આખો દિવસ ઘરની બહાર રહેતા દિવસમાં અનેકવાર બોલાતું ભગાનું "હું જાઉં છું " જયાને શૂળની જેમ ભોંકાતું હતું.
આ બાજુ જયા વહેલી સવારે નોકરીએ જતા ભગા માટે ચા-નાસ્તો બનાવી, ઘરની સાફસફાઈ કરી, પૂજા કર્યા બાદ આજુબાજુની દુકાનમાં પીવાનું પાણી ભરવા,તથા અન્ય ઘરના કામ કરવા નીકળી પડતી. બપોરના બે વાગ્યા સુધી સતત બહારના કામ કર્યા પછી, ઘરની રસોઈ બનાવે.બપોરે ત્રણ વાગે ભગો આવે ત્યારે ગરમ રસોઈએ બાપ-દીકરીને જમાડ્યા પછી વધ્યું ઘટ્યું ખાઈ પેટની ભૂખ ઠારે. સાંજે પણ મોડી રાત સુધી અગરબત્તી-મીણબત્તીના પેકીંગ બનાવીને થાકે એ વખતે ભગો ઘેર આવે. જયાને ભગાનું આ વર્તન બિલકુલ પસંદ ન હતું જયારે પોતે પરિવાર માટે તૂટી મરતી હોય ત્યારે ઘરના ધણીની બેદરકારી અને પરિવાર પ્રત્યેની બેવફાઈ કેવી રીતે ચલાવી લેવાય ? છતાં દીકરીનું ભવિષ્ય સુધારવાના હેતુથી મૂંગે મોઢે જયા આ બધું સહન કરે જતી હતી અને આમને આમ રતન બી.કોમ.સુધી પહોંચી ગઈ.
******
આજે રતનનું બી.કોમ.નું પરિણામ આવ્યું. રતન પ્રથમ વર્ગમાં કોલેજ અને કેન્દ્રમાં પ્રથમ સ્થાને ઉત્તીર્ણ થઇ.કાદવમાં કમળ ખીલ્યાથી જયાની છાતી ગજ ગજ ફુલતી હતી.ભગો તો નિત્યક્રમ પ્રમાણે નોકરીએ જવા નીકળી ગયો હતો.રતન કોલેજેથી પોતાનું ગુણપત્રક સાથે પરિણામ લઈને ઘેર આવી.માતા જયાને પગે લાગી, ત્યારે જયાએ પાઇ પાઇ કરીને બચાવેલ રૂપિયા સો રતનના હાથમાં આપતા ગળે લગાવીને રડી પડી, આજે ખુદની મહેનતથી પોતાનું સ્વપ્ન પૂરું થતાં મા-દીકરી એક બીજાને ભેટી ખુબ રડ્યા.પોતાનું પરિણામ ગામડે દાદાને બતાવી પગે લાગીને અને આશીર્વાદ મેળવી આવવાનું જયાએ રતનને કહ્યું એ મુજબ રતન દાદાને પગે લાગવા ગામડે જવા નીકળી પડી.
*****
બપોરે ભગો નોકરીએથી આવતા જયા અને ભગો સાથે જમવા બેઠા. જમતા જમતા જયાએ રતનના પરિણામ વિષે ઉત્સાહભેર જણાવતા કહ્યું " આજે આપણી રતને આપણા કુટુંબનું ગૌરવ વધાર્યું છે. આપણી ચાર પેઢીમાં એ પહેલી જ એવી છે જેણે કોલેજ પાસ કરી .મેં એને દાદાને પગે લાગવા આજે ગામડે મોકલી છે રાત સુધીમાં પાછી ફરી જશે.રાતે ઘેર આવે અને તમને પગે લાગે ત્યારે એના હાથમાં કંઈક આપજો. બાળક છે રાજી થશે "
ભગો બરાડ્યો " પાસ થઈ ઈમા કઈ મોથ મારી એની જેવા ઘણા પાસ થ્યા હશે. ઈમાં હાથમાં શું મુકવાનું ? પૈસા રેઢા પડ્યા છે ? આંઈ ખિસ્સા ખર્ચી કાયમ ખૂટતી હોય માવો ખાવાના પૂરતા પૈસા નથી ન્યાં એને આપવા પૈસા ક્યાંથી કાઢવા ?
અત્યાર સુધી મૂંગે મોઢે સહન કરતી આવતી જયાએ કહ્યું "આ કોઈ નાની પરીક્ષા નથી.હવે નોકરીએ લાગશે અને ઘરમાં પૈસો આવશે ઈ કેવો મીઠો લાગશે ? આજસુધી મેં જાત તોડીને રતનને ભણાવી છે એની ફી,ચોપડા, ટ્યુશન ફી, વિગેરેની કોઈ દિવસ ચિંતા કરી,? કે પૂછ્યું કે એની જોગવાઈ કઈ રીતે થાય છે ?વારેવારે ડેલી ભટકાડીને હું જાઉં છું એમ કહી,વગર કામે પણ ગામમાં ભટક્યા કરો છો ઘરની જરાયે ચિંતા કે દરકાર કરી નથી."
જયાના વેણ સાંભળી ભગાનો પારો છટક્યો. જમવા બેઠેલી જયાને એક લાફો ખેંચી કાઢી,અધૂરે ભાણે હાથ ધોઈને ઉભો થઇ ગયો. કપડાં બદલી આદત મુજબ ડેલી ભટકાવતા "હું જાઉં છું " કહીને ખરા બપોરે ઘર બહાર નીકળી ગયો.
સહનશક્તિની પણ હદ હોય છે.ચંદન કે જેની પ્રકૃતિ જ શીતળ છે એનું વૃક્ષ પણ વધુ પડતા ઘર્ષણમાં આવે ત્યારે દાવાનળ ઉભો કરે છે. ભગવાને સ્ત્રીમાં ઠાંસી ઠાંસીને સહનશક્તિ ભરી છે સાથોસાથ જયારે સહનશક્તિ એની પરાકાષ્ટા વટાવે ત્યારે એ જ સ્ત્રી રૌદ્ર રૂપ પણ ધારણ કરી શકે છે..જયાથી હવે રહેવાયું નહિ. સંતાન માટે આપેલ ભોગનો આવો બદલો મળતા ચોધાર આંસુએ રડવા લાગી. ગુસ્સા અને આવેશની એક ક્ષણ એના ઉપર હાવી થઇ ગઈ. ગુસ્સાના કારણ કરતાં પરિણામ ઘણું ભયંકર હોય છે એ ન્યાયે પોતે ઉભી થઇ રસોડામાં જઈને કબાટમાંથી ઘઉંમાં નાખવાની પારાની એક સાથે ત્રણ-ચાર ગોળી ગળી ગઈ..,
*****
દિવસ આથમે દાદાને ઘેરથી રતન પાછી ફરી. ઘરમાં પ્રવેશતાં જ નીચે જમીન ઉપર પડેલો જયાનો નિષ્પ્રાણ દેહ જોયો એના મોઢામાંથી ફીણ નીકળી પડ્યું હતું. તેના મૃત દેહ પાસેથી એક ચિઠ્ઠી મળી આવી, લખ્યું હતું
" હું જાઉં છું ".
*****
જયાના મૃતદેહને અગ્નિસંસ્કાર માટે ગામડે વતનમાં લઈ જવાયો.નાના એવા ગામમાં વાયુવેગે વાત પ્રસરતા ગામ હીબકે ચડ્યું. ભલે અલ્પ શિક્ષિત પણ સંસ્કાર, ખાનદાની,અને મીઠા સ્વભાવને કારણે એ ગામમાં લોકપ્રિય હતી.સ્મશાનયાત્રામાં ગામના પુરુષોતો ઠીક પણ સ્ત્રીઓ પણ જોડાઈ કે જે સામાન્ય રીતે ગામડાના સામાજિક રીતરિવાજથી બિલકુલ વિપરીત હતું એ જયાની લોકપ્રિયતાનું પ્રતિબીંબ હતું.
અગ્નિસંસ્કાર સમયે દીકરી રતન બોલી "મારી મા ને મુખાગ્નિ હું જ આપીશ,જો હું આગળ અભ્યાસ કરવા શહેરમાં ભણવા ન ગઈ હોત તો મેં આજે મા ની છત્ર છાંયા ગુમાવી ન હોત મને ઉજળી બનાવવા પોતે ઘસાઈ ગઈ આજે હું એને મારા હાથે મુખાગ્નિ આપી એના ઋણમાંથી મુક્ત થઈશ." રતનના આ વાક્યને સાંભળતા વેલજીભાઈ સહીત હાજર સ્ત્રી-પુરુષોની આંખમાં પાણી છલકાયા.રતને મા ના નિશ્ચેતન દેહને મુખાગ્નિ આપ્યો. શૂન્યમનસ્ક ભગો ખૂણામાં ઉભી આંસુ સારતો હતો. રથના બે પૈડાં જયારે એક સરખા નથી હોતા ત્યારે સિમેન્ટના રસ્તા ઉપર પણ ગાડું ગબડી પડે છે.
અગરબત્તી તો બળીને રાખ થઇ ગઈ પણ ચોમેર સુવાસ પ્રસરાવતી ગઈ.
******
