"લોહી નો રંગ "

ડો, હર્ષદરાય ઝાલા (1906=1975)

વર્ષ 1931,એટલે કે આશરે 79/80 વર્ષ પહેલાની આ સત્ય ઘટના છે,
રાજકોટની સરકારી વેસ્ટ હોસ્પિટલના જનરલ વોર્ડના બેડ નંબર 13 ઉપર એક સિંદરા જેવી હાલતમાં 32/35 વર્ષનો ગ્રામ્ય વિસ્તારનો યુવાન જીવન મરણ વચ્ચે  જોલા ખાતો હતો. બાજુમાં તેની વૃદ્ધ 85 વર્ષીય વિધવા મા  લોખંડના નાના ટેબલ પર બેસી તેના મોઢાપર વાંસનો પંખો ઝુલાવતાં ચોધાર આંસુએ  કલ્પાંત કરતી રડતી હતી, પોતાના વ્હાલસોયા એકનાએક પુત્રની અંતિમ ઘડીઓ ગણાઇ  રહી હતી. ન તો તેની બાજુમાં કોઈસગા,સ્નેહી,કે કોઈ હિતચિંતક
 રાજકોટ જીલ્લાના કોટડા ગામનો આ યુવાન એનીમિયાથી ઘેરાઈ ગયો હતો, શરીરમાં લોહીના કાઉન્ટ ઓછા હોવાને કારણે લોહી હૃદય સુધી પહોંચતું ન હોતું અને તબીબી નિદાન પ્રમાણે તેને તાત્કાલિક લોહી ચડાવવું પડે તેમ હતું,
કમનસીબી એ હતી કે તે જમાનામાં "રક્તદાન " અંગે લોકો અજ્ઞાત હતા એટલુજ નહીપણ લોકો, ખાસ કરીને ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં એવી માન્યતા હતી કે રક્તદાન કરવાથી કાં તો દર્દીનો ચેપ રક્તદાતાને લાગે છે,કાં તો રક્ત દાનપછી દાતાના શરીરમાં અશક્તિ અને નબળાઈ આવવાથી તેનું મૃત્યુ થાય છે આ કારણે ક્યારેક કોઈ સગા વ્હાલાઓ પણ રક્તદાન કરવા ઇચ્છતા ન હતા તે ઉપરાંત તે સમયમાં આજના જેવી બ્લડ ડોનેશન સંસ્થાઓ કે બ્લડબેંક પણ ન હતી આ સંજોગોમાં દર્દી માટે લોહીનો પ્રબંધ કરવો મુશ્કેલ હતો. જયારે આ કિસ્સામાં લોહીની તાકીદની જરૂર તો હતી જ.
 સવારના લગભગ દશેક વાગ્યાનો આશરો હશે દવાખાનામાં ડ્યુટી ડોક્ટરના રાઉન્ડ લેવાનો સમય થઇ ગયો હતો, તેવામાં એક દુધમલીયો ફૂટડો યુવાન, ભરાવદાર બેઠીદડીનું શરીર,ગોળ મોઢું, દોરી જેવી પાતળી,કાળી ફ્રેમના ચશ્માં અને પૂરો પ્રભાવશાળી ડોક્ટર રાઉન્ડમાં આવ્યો ફરતા ફરતા બેડ નંબર 13 પાસે પહોંચ્યો આવતાં જ તેણે ઉપર્યુક્ત દૃશ્ય જોયું, તેણે કલ્પાંત કરતી વૃદ્ધાના ખભા પર હાથ મૂકી પૂછ્યું
" માજી, કેમ રડો છો ? " વૃદ્ધા  ટેબલપરથી ઉભી થઇ ને ડોક્ટરના પગમાં પડી ગઈ અને વધુ રડતા, બોલી
' સાહેબ, મારા દીકરા ને બચાવી લે  હવે મારો દીકરો જીવે તેમ નથી,મારી આંધળાની લાકડીને કોઈ પણ હિસાબે બચાવી લ્યો, ભાઈ "
યુવાન ડોકટરે સાથે રહેલી નર્સ સામે જોયું, નર્સે દર્દીના દર્દ વિષે તેની મેડીકલ ભાષામાં જણાવ્યું
ડોકટરે થોડા આગળ વધી દર્દીના પલંગ ઉપર રહેલ ટ્રીટમેન્ટ ચાર્ટ પર નજર ફેરવતા ડોકટરના ચહેરાના ભાવ બદલાઈ ગયા
પગમાં પડેલી દર્દીની વૃદ્ધ માતાને ડોકટરે ઉભી કરી આંસુઓથી છલકાતી તેની આંખમાં આંખ પરોવી ડોક્ટર ઘડીક તેની સામે ટગર ટગર જોઈ જ રહ્યા પછી બોલ્યા " માજી ચિંતા છોડી દ્યો તમારો દીકરો બે-એક દિવસમાં જ સાજો થઇ જશે,"
રાઉન્ડ પૂરું કરી, ડોક્ટર લેબોરેટરી વિભાગમાં ગયા ત્યાં જઈને લેબોરેટરી ટેકનીશ્યનને પોતાના લોહીનો નમુનો લઇ,દર્દીના લોહી સાથે મેચ કરવા કહ્યું.અને તેમ કરતા ડોક્ટરનું અને દર્દીનું એમ બન્ને લોહી બધી રીતે મેચ થઇ ગયા. ડોકટરે નર્સ સામે જોઈને કહ્યું " આ દર્દીને મારુ લોહી આપવાનું છે, તૈયારી કરો "આ સાંભળતા જ ટેકનીશ્યન ઉપરાંત હાજર રહેલ નર્સ અને અન્ય એક તબીબ વિસ્મય પામી ગયા.
અન્ય એક તબીબે પરોપકારી ડોક્ટરને પૂછ્યું," સાહેબ,દર્દી તમારો સગો, કે સ્નેહી નથી,નથી તમારો મિત્ર, કે પડોશી,કે નથી તમારી નાત જાતનો, તો પછી તમે આ શું કરો છો અને શું કામ,"?તમે તેને લોહી આપવા માગો છો ? ડોક્ટર,જરૂરિયાત વાળાને ખીસ્સામાંથી પૈસા દેવાય,પણ શરીરમાંથી લોહી ના દેવાય તમે દાકતર છો  લોહીનું મુલ્ય જાણો છો"
પરોપકારી દાક્તરે જવાબ આપ્યો, કહ્યું  "હા  હું તેને લોહી આપીશ"
ફરી બીજા દાક્તરે કહ્યું, ભલે,પણ તમારે અને તેને શું સંબંધ ?
પરોપકારી દાક્તરે  પોતાની બન્ને આંખોને મીચકારતા કહ્યું " મારે તેની સાથે લોહીનો સંબંધ છે "
લોહીનો સંબંધ ? તે કેવી રીતે ? આશ્ચર્ય થી ગરકાવ થયેલ દાક્તરે ફરી પ્રશ્ન કર્યો
પરોપકારી દાક્તરે કહ્યું " જુવો,આ દર્દીનું અને મારા બન્નેના લોહીનો રંગ એકજ છે, બન્નેના લોહી લાલ છે ,આ સમાનતાને હું  લોહીનો સંબંધ ગણું છું, મેં તે દર્દીની વૃદ્ધ માતાની આંખોમાં મારી મા ને જોઈ છે,એમ કહી ને પરોપકારી દાક્તરે આછા સ્મિત સાથે ફરી આંખો મીચકારી નર્સ તરફ ફરીને કહ્યું,"સીસ્ટર,જાવ હું લોહી આપું છું તૈયારી કરો "દર્દીની  જરૂરિયાતનું લોહી તમે લઇ લ્યો "
એમ કહી પરોપકારી ડોકટરે પોતાનો કોટ ઉતાર્યો ટાઈ ઢીલી કરી,અને શર્ટની બાય ઉંચી ચડાવી દર્દીની બાજુના ખાલી પલંગ ઉપર સુઈ ગયા.
આમ એક દીન દુખીયારા આર્થિક રીતે કંગાળ,  નિસહાય,ગરીબ તરુણની જિંદગી બચાવી,અને વૃદ્ધ વિધવા માતાના આશિર્વાદ લીધા;
 આ  પરોપકારી ડોક્ટર તે જુનાગઢના વતની સ્વ.દોલતરાય ઝાલાના પુત્ર ડો. હર્ષદરાય ઝાલા
બીજે દિવસે કાઠીયાવાડના તમામ વર્તમાન પત્રોમાં તથા અંગ્રેજી વર્તમાન પત્રમાં પહેલા પાને ડો.ઝાલાના ફોટા સાથે તેને "નોધારાનો આધાર " અને " The Act of Humanity " જેવા શબ્દોથી નવાજતા સમાચાર પ્રસિદ્ધ થયા એટલુ જ નહી પણ સરકારશ્રી તરફથી અમુલ્ય માનવ સેવાનું અદ્વિતીય કાર્ય કરી એક મહામુલી માનવ જિંદગી બચાવવા બદલ ત્રણ તોલાસોનાનો "માન ચાંદ" ( Gold Medal )અર્પણ કરવામાં આવ્યો  ડો.ઝાલાના પારિવારિક સુત્રો જણાવે છે કે 1931 માં મળેલ આ સન્માનના પ્રતીકને તેઓ એ ડો, ઝાલાના અવસાન બાદ પણ લાંબા સમય એટલે કે 1979, સુધી એક અમુલ્ય સ્મૃતિ તરીકે સાચવેલ હતો. 
ભામાશાએ રાણાપ્રતાપને આપેલા ધન -દાન, કે ધન ભેટ લોકો ઇતિહાસના પાના ઉપર આજે પણ વાંચે છે, જયારે આવા નિર્ધન, નિસહાય બીમાર દર્દીઓ ને દેવાતું "જીવત દાન " કે "નવજીવન ની ભેટ", કાળના કોતરમાં ક્યાય ખોવાય જાય છે જેની ક્યાય નોંધ લેવાતી નથી હોતી
 ઉપરોક્ત અનુસંધાને ડો,ઝાલાના કોમળ અને માનવતાવાદી હૃદયનો એક વધુ કિસ્સો તેના પરિવારજનો દ્વારા જાણવા મળેલ છે,
ડો, ઝાલા રાજકોટની વેસ્ટ હોસ્પીટલમાં જયારે નોકરી કરતાહતા,તે દરમ્યાન તેને જેલની ડયુટી પણ સોપી હતી,જેલના દર્દીનીસારવાર,કેદીની ફાંસીનીસજા સમયે ફાંસી,અને ત્યારબાદ તેને તપાસવા વિગેરે કામગીરી પણ તેને ભાગે હતી.
જયારે કોઈ કેદીને ફાંસીની સજામાં પોતાની ફરજ નિભાવે ત્યાર પહેલા તે કેદીને પોતાને ઘેર કામ કરવા બોલાવી, ગીતા પઠન કરી તેને સંભળાવતા, અને કેદીને લાડુનું જમણ જમાડતા.અને ફાંસી આપવાના દિવસે પોતાની ફરજ બજાવ્યા બાદ તે દિવસે તેઓ ઉપવાસ કરી કેદી માટે પ્રાર્થના કરતા તેવીજ રીતે ઓપરેશન શરુ કરવા પૂર્વે પોતાની ઘરની પૂજાકરેલ પવિત્ર જળ દર્દીને પીવરાવ્યા બાદ તેઓ કલોરોફોર્મ આપતા. આવા માનવતાવાદી જીવને ડોક્ટર નહી પણ "ખુદાનો ફિરસ્તો"  કે "અલ્લાહનો પયગંબર" કહેવાય
      જૂનાગઢની નાગર જ્ઞાતિમાં જન્મેલ ડો.ઝાલા અભ્યાસથી માંડીને પોતાની કારકિર્દીના અંતસુધી જુનાગઢ બહાર જ વસ્યા, નિવૃત્તિ પછી પણ તેઓ રાજકોટ ખાતે સ્થાયી થયા પરંતુ એકવાર કોઈ કામપ્રસંગે પોતાના વતન જુનાગઢમાં થોડા દિવસોમાટે આવ્યા તે દરમ્યાન અચાનક જ હૃદય રોગના હુમલાથી તેમનું અવસાન  થયું,(1975)
જુનાગઢ સંતો,કવિ અને પરોપકારીની ભૂમિ છે તે ભૂમિની માટીમાં પાકેલ નિસ્વાર્થ,પરોપકારી દાકતર ,
આજીવન બહાર રહ્યા છતાં પણ છેલ્લે વતનની તેજ પવિત્રભૂમિની માટીમાં વિલીન થઇ ગયા.
વંદન છે આ નિસ્વાર્થી  મહામાનવ ને.

*સ્વલિખિત "મોગરાની મહેક " માંથી
**** અત્રે ગૌરવ પૂર્વક નોંધતા આનંદ થાય છે કે "મોગરાની મહેક " વાંચ્યા પછી
મુંબઈના પ્રતિષ્ઠિત અખબાર "મુંબઈ સમાચારે " આ વાત લેખકની પરવાનગીથી પોતાના વર્તમાનપત્રની
"સુખનો પાસવર્ડ "કોલમમાં તારીખ 02/09/2017 ની આવૃત્તિમાં પ્રસિદ્ધ કરી હતી