હું અને અજીત કોલેજના અભ્યાસ પછી છુટા પડે લગભગ પચાશથી પણ વધુ વર્ષો થઇ ગયા હશે નાના હતા ત્યારે એકજ સોસાયટીમાં નજીક નજીક આવેલા એપાર્ટમેન્ટમાં રહેતા અને જોડે રમતા અભ્યાસમાં પણ સાથે, હોસ્ટેલમાં પણ સાથે,અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછી એ અન્ય શહેરમાં સરકારી નોકરીએ લાગ્યો અને મેં વધુ અભ્યાસ કરી વતનમાંજ વકીલાત શરુ કરી. નિવૃત્તિ બાદ વતનમાં પૈતૃક ફ્લેટમાં આવી શાંતિમય જીવન વ્યતીત કરતો હતો અને આમ ફરી અમે આટલા વર્ષે જુના પડોશી ફરી મળ્યા .
પોષ મહિનાની કડકડતી ઠંડીના દિવસો હતા.એક દિવસ રાત્રે અજિત મારે ઘેર આવ્યો.લગ્ન પહેલા જ અમે એક બીજાથી છુટા પડ્યા હોઈએ અને ત્યારબાદ પહેલી જ વાર મળતા હોઈએ એક બીજાના પરિવાર અંગે અમે બન્ને અજાણ હતા.વાતસર વાત નીકળતા એણે મારા પરિવાર વિષે પૃચ્છા કરતા મેં સવિસ્તર માહિતી આપી.ત્યારબાદ તેના પરિવાર વિષે પૂછતાં અજિત નીચું જોઈ બોલ્યો " જવાદેને દોસ્ત, આ દુનિયામાં કેટલાક લોકો પાલકીમાં બેસવા જન્મ્યા હોય છે જયારે કેટલાક પાલકી ઉપાડવા, આ જન્મે હું પાલકી ઉપાડવા વાળો છું. જો બધાજ પાલકીમાં બેસે તો પાલકી ઉપાડે કોણ ?"
મને એવું લાગ્યું કે મારાથી એની દુખતી રગ દબાઈ ગઈ છે,એટલે સહાનુભૂતિથી જવાબ દેતા કહ્યું, "દોસ્ત, જીવન છે, સમસ્યાઓ તો દરિયાના મોજાની જેમ આવતી જ રેહવાની પણ એથી હિંમત હારી ન જવાય,એક જુનામિત્ર પાસે જો હળવો નહિ થા,તો બીજું તારું છે કોણ ? હૃદયમાં ભરી રાખવાથી એની અસર સ્વાસ્થ્ય ઉપર પડે છે.
અજિતને ગળે વાત ઉતરી.રૂમાલથી ચશ્માના કાચ લૂછતાં બોલ્યો "તું સાચો છે.મને પણ એવું જ લાગે છે. સાંભળ "આપણે કોલેજમાંથી છુટા પડ્યા પછી હું નોકરીએ લાગ્યો ચાર પાંચ વર્ષ બાદ મારા લગ્ન થયા.લગ્ન પછી બે વર્ષે મારે ઘેર પારણું બંધાયું અને પુત્રીનો જન્મ થયો.પુત્રીને પાંચ વર્ષ પુરા થઇ છઠ્ઠું બેસતાં અમે એના જન્મદિને ભગવાન સોમનાથના દર્શનાર્થે ગયા.દેવદર્શન કરીને રળિયામણી સાંજે અમે સમુદ્ર તટ ઉપર બેસી સૂર્યાસ્તનો આનંદ લૂંટતા હતા, એ દરમ્યાન મારી પત્નીને શું સુજ્યું, કે દરિયાના મોજામાં પગ બોળવા ગઈ, હું પણ સાથે હતો.
અચાનક એક મોટું ધસમસતું મોજું આવી ચડ્યું, અને મારી પત્નીને તાણી ગયું દરિયો વર્ષાને ગળી ગયો.બચાવો બચાવોની મારી બુમ નિરર્થક નીવડી
અને જોતજોતમાં એ પાણીમાં ગરકાવ થઇ ગઈ
આમ ભગવાન સોમનાથના સાનિધ્યે મારા જીવનનો સૂર્યાસ્ત થયો કેટલા હોંશ અને ઉત્સાહ,ઉમંગ થી ઘેરથી ત્રણ જણા નીકળ્યા હતા એ પાછા ફરતા બે જણાએ ઘરનું તાળું ખોલ્યું" અજિત ભાવુક થઇ ગયો આંખમાં જળજળીયા સાથે આગળ ચલાવ્યું "બસ એ દિવસથી કુદરતની કસોટીના દિવસો શરૃ થયા. મેં મન થી નિશ્ચય કર્યો કે આમ જ હવે આયખું પૂરું કરવું છે.
છ વર્ષની પુત્રી સરિતાની દેખભાળ કરવા એક વયોવૃદ્ધ માજી રાખી લીધા અને દિવસો, મહિનાઓ, અને વર્ષો નીકળી ગયા. એકવાર પત્ની વર્ષાની તિથિને દિવસે વિધવા,ત્યક્તા અશક્ત, નિરાધાર, સ્ત્રી-પુરુષો અને બાળકોને આશ્રય આપતા નજીકના અનાથ આશ્રમમાં મીઠાઈ વહેંચવા ગયો. મારુ ધ્યાન એક પાંત્રીસેક વર્ષની વિધવા સ્ત્રી ઉષા અને બાજુમાં ઉભેલ એના બાર વર્ષના પુત્ર રોહિત ઉપર પડી.રોહિતનો તેજસ્વી ચહેરો,ચમકતી આંખ,ચહેરા ઉપરની ચપળતા જોતા મારા હૃદયમાં કોઈ અપાર લાગણી, અને દયા ફૂટી નીકળ્યા. હું એની પાસે ગયો અને એના પૂર્વકાળની આપવીતી વિષે જાણ્યું, યુવાન વયે પતિના અવસાન પછી પરિવારે એના ઘર અને મિલ્કત પચાવી પાડી બેહાલ કરી ઘરમાંથી કાઢી મુક્યાનું જાણ્યું.રોહિત નવમા ધોરણમાં અભ્યાસ કરતો હતો અને અભ્યાસમાં અતિ તેજસ્વી હતો.ઘેર આવી રાત્રે સુતા મને વિચાર આવ્યો કે આમે ય હું પંચાવન વર્ષ વટાવી ચુક્યો છું, પુત્રી પણ કાલે સાસરવાસ જશે મારી હયાતી પછી મને મળવા પાત્ર પેંશન માસિક રૂપિયા પાંત્રીશ હજારનું કોઈ વારસદાર ન હોય બંધ થઇ જશે. મારા અવસાન પછી કોઈ નિરાધાર સ્ત્રી તથા એના પુત્રનું મારા પેંશન થકી ભવિષ્ય ઉજળું થતું હોય,તો નિવૃત્તિ પહેલાં આ સ્ત્રીને કાયદેસર પત્નીનો દરજ્જો આપી મારા નિવૃત્તિના બધા હક્ક હિસ્સા અને પેંશનનો વારસદાર બનાવું તો ખોટું નથી. ઉષાની ઉંમર પણ હજુ નાની છે એથી દીર્ઘકાળ પેંશન ભોગવી શકી પોતાના પુત્ર રોહિતને એ રકમથી ભણાવી પગભર કરી શકશે.આ વિચાર પાછળ મારો કોઈ સ્વાર્થ,કે દૈહિક સંબંધની લાલસા ન હતી. કાયદાકીય રીતે એને પત્નીનો દરજ્જો આપ્યા પછી પણ એ મારી સંભાળ રાખનારી આયા -Care taker- તરીકે રાખવાનું નક્કી કર્યું. એક દિવસ આ વિચાર મેં પુત્રી સરિતાને કહ્યો. બસ, પૂરું થયું. સરિતાનો ગુસ્સો સાતમે આસમાન પહોંચ્યો,વિવેક, વિનય,મર્યાદા બધું ચુકી જઈ તેણે ફાવે એમ બોલવું શરુ કર્યું. પિતા-પુત્રીની તમામ મર્યાદા ઓળંગી જઈ તેણે કહ્યું "ઉંમર લાયક દીકરીના હાથ પીળા કરવાનું વિચારવાને બદલે તમેં પુનર્લગ્નનું વીચારો છો ? વાહ, આ તો ખખડધજ આંબે મોર ફૂટ્યા ! પપ્પા,આ ઉંમરે જિજીવિષાને આંગણે મનોરથના મોરલા ટહુકે એ સારું નથી. દીકરી તરીકે બાપને સલાહ દેતાં મારી જીભ કપાય છે. હૃદયમાં જાતીય આનંદ ભોગવવાના ટહુકતા મોરનો થનગનાટ તો જુઓ કે તમને તમારી ઉંમર,શારીરિક શક્તિ, વિગેરેનો કોઈ વિચાર નથી આવતો રહી રહીને મમ્મીના અવસાન બાદ આટલા વર્ષો પછી લગ્ન કરવાના કોડ જાગ્યા ? શરમ કરો, સમાજ તમને ફીટકારશે. એક વાત કાન ખોલીને સાંભળી લ્યો કે આવનાર સ્ત્રી તમારી પત્ની હશે, મારી મા નહિ અને તેથી જ હું એની સાથે નહિ રહી શકું, મારો રસ્તો હું કરી લઈશ એટલું જ નહિ પણ જીવન પર્યન્ત હું તમારું કે એનું મોઢું નહિ જોઉં"
પુત્રી સરિતાના લગ્ન કર્યા પછી મારુ કોણ ? મારી વૃદ્ધાવસ્થામાં કે બીમારીમાં મને પાણીનો પ્યાલો પણ
કોણ આપવાનું હતું ? એ બધા વિચારે હું મક્કમ જ હતો અને મેં અનાથાશ્રમનાં ગૃહમાતાને બધીજ વાત કરતા તેઓ ખુબ રાજી થતા બોલ્યા કે " પોતાના મર્યા બાદ પણ બીજાનું કલ્યાણ વિચારનાર માણસ જ જિંદગી જીવ્યો છે, બાકીના તો પોતપોતાનું વિચારીને જેવા જન્મે છે એવા જ મરે છે" આમ તેઓની પણ સંમતિ મેળવી લીધી.
********નિવૃત્તિના ચારેક વર્ષ અગાઉ હું અને ઉષા કોર્ટ દ્વારા લગ્ન ગ્રંથીથી જોડાયા અને બીજે જ દિવસે સરિતા નોકરીએ ગયા પછી સાંજે ઘેર પાછી ન ફરી.એની ઓફિસમાં તપાસ કરતા જાણવા મળ્યું કે સરિતાની જોડે જ કામ કરતા પર પ્રાંતીય, બિન ગુજરાતી સાથે છેલ્લા પાંચવર્ષથી પ્રેમ સબંધ હોય, તેઓ બન્ને આજે લગ્ન ગ્રંથીથી જોડાઈ એક માસની રજા ઉપર ઉતરી ગયા છે.આમ સરિતાનું પ્રેમપ્રકરણ જુનું હતું પણ ઘર છોડવાનું બહાનું એ શોધતી હતી એ આ રીતે મળી ગયું. દોડવું હતું અને ઢાળ મળ્યો.છ થી છવીશ વર્ષ કેવી રીતે એકલે હાથે ઉછેરીને મોટી કરી હશે એનો વિચાર ઘર છોડીને ભાગી જતી દીકરીએ જરા પણ ન કર્યો.માત્ર એના લાડકોડ પાળવા જ મેં મારી યુવાનીના વર્ષો એના ઉછેર-યજ્ઞમાં હોમી દીધા.મારી આજની જરૂરિયાતને તરછોડી એના આવતીકાલના મોજ-શોખ પાળ્યા.મા-બાપ ઉંમરથી ઘરડા નથી થતા પણ સંતાનનો ઉછેર,જવાબદારી અને ચિંતાના બોજને કારણે ઘરડા થાય છે એવો પણ વિચાર ન કર્યો. સુકાઈ ગયેલા આંસુનું માપ લિટરમાં નથી નીકળતું સાહેબ. લોકો ભલે કહે કે "દીકરી વહાલનો દરિયો, દીકરી બે ઘરનો દીવો " પણ મારે ભાગ્યમાં કુંભ રાશિની દીકરી "વિષ કુંભ" સાબિત થઇ.અનુભવે મને સમજાયું કે "આંખોમાં આંસુ લાવનારા કયાંરેય પારકા નથી હોતા,હિસાબ કરવા બેસશો તો સૌથી વધારે પોતાના જ નીકળશે "
દોસ્ત, અર્ધાંગિની વિનાની સંઘર્ષ યાત્રા એજ સાચો વનવાસ છે, ભગવાન શ્રીરામનો ચૌદવર્ષનો વનવાસ એ વનવાસ નહિ પણ વનપ્રવાસ કહેવાય. આજે હું અને મારાથી વીસવર્ષ ઉંમરમાં નાની બેન જેવડી"કાગળ ઉપરની પત્ની" ઉષા અહીં રહીએ છીએ. પુત્ર રોહિત મેડિકલના બીજા વર્ષમાં બહારગામ ભણે છે.
એના ગયા પછી એની માનસિક અને કૌટુંબિક હાલત ઉપર મને દયા આવી.માણસ જીવવાની ઈચ્છા ન થાય એટલી હદ સુધી યુવાનીથી જ દુઃખ ભોગવતો હોય એના ઉપર વૃદ્ધાવસ્થામાં પોતાનું લોહી જ આવા વજ્ર પ્રહાર કરે ? રાતે ઊંઘ મોડી આવી. વ્યથિત મન અને મગજ વિચારોના ચકડોળે ચડ્યું. અજિતની બધી જ વાતનું ચિત્રીકરણ એક સિનેમાની જેમ મારી નજરે તરવા લાગ્યું ત્યારે બે જ દિવસ પહેલા વાંચેલું સ્વામી સચ્ચિદાન્નદજી નું વાક્ય યાદ આવ્યું
"માતાના અવસાનથી માતૃવિહોણાં બાળકોને જે પિતાએ પુનર્લગ્ન કર્યા વિના ઉછેર્યાં હોય તે પિતા હજાર માતા કરતાં પણ વધુ પૂજ્ય ગણાય કારણ કે તેણે બે ત્યાગ કર્યા કહેવાય એક તો પિતૃત્વનો ત્યાગ કરીને માતૃત્વ સ્વીકાર્યું, જે અત્યંત કઠિન છે અને બીજું જેણે જરૂર હોવા છતાં પણ બીજું લગ્ન ન કરીને વિષયવાસનાની અગ્નિમાં શેકાવાનું સ્વીકાર કર્યું. આ બન્ને તપ જ કહેવાય. વિધુરતા સ્વયં પોતે જ તપ છે, તેમાં પણ બાળઉછેર સાથેની વિધુરતા તો બહુ મોટું તપ છે." આમ વિચારતા વિચારતા મોડી રાત્રે આંખ મીચાઈ ગઈ.
********
બીજા દિવસનું પ્રભાત ઉગ્યું. સવારના ચાર-સાડા ચારનો સમય હશે, શિયાળાને હિસાબે ઘનઘોર અંધારું હતું, લોકોની ચલપહલ પણ ઓછી હતી.રડ્યાખડ્યા દૂધવાળા કે વર્તમાનપત્રના ફેરિયા નજરે પડતા હતા.સોસાયટીમાં નીરવ શાંતિ વચ્ચે નજીકના એક ફ્લેટના ત્રીજા માળે વીજળીના આછા પ્રકાશવાળા એક રૂમમાં આછા ડુસકા સાથેનું ધીમું રુદન અને આંક્રદ સંભળાયા.એપાર્ટમેન્ટના દરવાજા પાસે રસ્તે બે કુતરા કરૂણ રીતે રડતા સંભળતા હતા, હું મારા નિત્યક્રમ અને યોગાની પ્રવૃત્તિમાં રોકાઈ જતાં મેં બહુ ધ્યાન ન આપ્યું. દિવસ ચડતો ગયો લગભગ સાતેક વાગ્યે ફ્લેટની નજીક ડાઘુ સ્વરૂપે ઘણા પુરુષો એકઠા થવા લાગ્યા તપાસ કરતા માલુમ પડ્યું કે અજિતને મોડી રાત્રે હૃદયરોગનો હુમલો આવતા એ મૃત્યુ પામ્યો હતો.આ અગાઉ થોડા વર્ષો પહેલા દીકરીના એકલપંડે ઉછેરની ચિંતામાં એક હુમલો તો આવી ગયો હતો પણ ગઈકાલની વ્યથિત કથાએ એનો ઘા તાજો થતા આ વખતના હુમલાને એ ખાળી ન શક્યો. આઠ વાગે નીકળેલી સ્મશાનયાત્રામાં હું જોડાયો
**********
અજિતના નશ્વર દેહને જયારે અગ્નિદાહ દેવાયો એ સમયે એની બળતી ચિતાની બરોબર સામે સ્મશાનના દરવાજા નજીક એક .શુષ્ક ચહેરો કોરા છુટા વાળ,આંખ નીચે કાળા કુંડાળા,અને મેલા-ઘેલા કપડાં વાળી ચાલીસેક વર્ષની આધેડ સ્ત્રી પોતે સ્વ.અજિતની કોઈ મોટી ગુન્હેગાર હોય એ રીતે આક્રંદ સાથે માફી માંગતી પોક મૂકીને રડતી હતી. સ્મશાનમાં ઉપસ્થિત ડાઘુઓ પૈકી કેટલાકનું એના ઉપર ધ્યાન પડતા તેઓ તેની પાસે ગયા એ પૈકી રોહિત પણ એક હતો એને શાંત રાખવાની કોશિશ કરતા હતા એ ઉપરથી લાગ્યું કે તેઓ એ સ્ત્રીને ઓળખતા હશે.
ડાઘુઓમાં અંદરોઅંદર થતી ચર્ચા પરથી જાણવા મળ્યું કે એ સ્ત્રી બીજી કોઈ નહિ પણ છ થી છવીશ વર્ષ સ્વ.અજિતે જેને એકલે હાથે ઉછેરી હતી,અને પાંખ આવતા અજિતની વૃદ્ધાવસ્થાનો વિચાર કર્યા વિના,નવી મા પ્રત્યેના તિરસ્કારથી પ્રેમલગ્ન કરીને ઘર છોડી ગયેલી, અજિતની પુત્રી સરિતા હતી. જે પરપ્રાંતીય યુવક સાથે પ્રેમલગ્ન કર્યા હતા તેણે સાતેક વર્ષ સાચવી પણ કોઈ મતભેદને કારણે તેણે સરિતાને પહેરેલ કપડે ઘરની બહાર કાઢી મૂકી હતી અને આજે તે એ જ અનાથ આશ્રમમાં રહેતી હતી જ્યાંથી સ્વ.અજિત પોતાની નવી પત્ની ઉષાને લઇ આવ્યો હતો .
રોહિત એને શાંત પાડી, સમજાવી અને પોતાની સાથે ઘેર લઇ આવ્યો.
જે સરિતાએ અજિતને કહ્યું હતું કે " આવનાર સ્ત્રી તમારી પત્ની હશે, મારી મા નહિ અને તેથી જ હું એની સાથે નહિ રહી શકું, મારો રસ્તો હું કરી લઈશ, એટલું જ નહિ પણ જીવન પર્યન્ત તમારું કે એનું મોઢું નહિ જોઉં" એ સરિતા દુઃખના સાગરમાં ડૂબી જતાં નવી મા ઉષા પાસે માફી માંગી, મા તરીકે સ્વીકારવા અને એની સાથે રહેવા મજબૂર બની. ઉષાબહેને પણ મોટું મન રાખી એને માફ કરી,સ્વીકારી અને અનાથ આશ્રમ છોડી પોતાની સાથે જ રહેવા સંમતિ આપી. જન્મથી પોતાને કોઈ ભાઈ ન હોય આજે ચાલીશ વર્ષે રોહિત જેવો ભાઈ મળ્યો.
" હા પસ્તાવો, વિપુલ ઝરણું, સ્વર્ગ માંહેથી ઉતર્યું,પાપી એમાં ડૂબકી દઈને પુણ્યશાળી બન્યું.! "
**********
No comments:
Post a Comment