અપશબ્દાવલી

  વિશ્વના જુદા જુદા ભાગોમાં, પ્રદેશમાં અલગ અલગ ભાષા વપરાતી હોય છે તેમ છતાં અપશબ્દો તો દરેક પ્રદેશમાં બોલતા હોય છે. માત્ર ભારતમાંજ નહિ પણ યુરોપ,અમેરિકા, કે અન્ય કોઈ વિદેશમાં એની ભાષા, અને ચલણ મુજબના અપશબ્દો અસ્તિત્વમાં હોય જ છે.

મારી સમજ પ્રમાણે અપશબ્દની વિશદ વ્યાખ્યા હું આ રીતે કરું છું.

"જે શબ્દ, કે શબ્દ સમૂહ,અન્યની લાગણી, સ્વમાન, વ્યક્તિત્વ,અને ભાવનાને ઠેસ પહોંચાડે,અથવા જે શબ્દોથી કે શબ્દ સમૂહથી વ્યક્તિનું ચારિત્ર્ય હનન થતું હોય, એવા શબ્દો કે શબ્દ સમુહને અશ્લીલ ઈશારા, કે અશ્લીલ ઈશારા વિના ગુસ્સો, નફરત, તિરસ્કાર,કે ઘૃણા પ્રદર્શિત કરવાના ભાગ રૂપે, સહેતુક ,કે મશ્કરીના ભાગ રૂપે, અથવા કોઈ હિસંક કે અહિંસક પ્રાણી/પશુ,કે પશુઓના નામ સાથે  સંબોધન કે સરખામણી કરતા જાહેરમાં કે ખાનગી ઉતારીપાડવાના  ઈરાદાથી કરવામાં  આવેલો વાક પ્રહાર એ અપશબ્દ છે. "

આવા અપશબ્દોના બે પ્રકાર છે.

1  બીભત્સ અપશબ્દો,અને 2 નિર્દોષ અપશબ્દો.

1  બીભત્સ અપશબ્દો બોલનારની માનસિકતા અને સંસ્કાર પ્રદર્શિત કરે છે.અમુક કોમની એમાં માસ્ટરી છે. જૂનાગઢમાં કાળવા ચોકની મધ્યમાં દાતણ વેચવા બેસતી ચોક્કસ કોમની સ્ત્રીઓ જયારે અંદરો અંદર ઝગડે ત્યારે જે ભાષા, અને બીભત્સ શબ્દો બોલે એ વિશ્વકોષમાં પણ ન જડે એવા શબ્દો હોય છે જે મેં 1952-1960 દરમ્યાન જોયું છે. ક્યારેક એ શબ્દોને "ની,ના,નું,"  જેવા પ્રત્યયો લગાડીને ગાળ દેવાતી વ્યક્તિના મા-બાપ  શ્વસુર પક્ષ, પત્ની, અને બાળકોને પણ આવરી લેતા હોય છે. કેટલાક અપશબ્દો પશુઓના નામ સાથે ઉપરોક્ત પ્રત્યયોને લગાડીને વ્યક્તિના જન્મદાતા/જન્મદાત્રીને પશુ યોનિના દર્શાવે છે. પોતાના ગુસ્સા, નફરત, અને ધિક્કારને શારીરિક રીતે હુમલો કરવાને બદલે શાબ્દિક હુમલાથી ઘાયલ કરતા હોય છે.મને યાદ છે ત્યાં સુધી 1955-60 ના અરસામાં રાજકોટની ધર્મેન્દ્ર સિંહજી કોલેજના એક કુલીન કુળ કુટુંબના, ઉચ્ચ જ્ઞાતિના પ્રાધ્યાપક  અપશબ્દો બોલવામાં એટલા નિષ્ણાત હતા કે પંદર મિનિટમાં એક સાથે સો અપશબ્દો એકી શ્વાસે કોઈ પણ શબ્દ રીપીટ ન થાય એમ બોલતા હતા એ એનું પ્રાવીણ્ય હતું,

2.નિર્દોષ અપશબ્દો :- આ શબ્દો એવા છે કે લગભગ સારા, સંસ્કારી ઘરોમાં પણ અવારનવાર વપરાતા  હોય છે જેમકે " સાલા, ડફોળ, અક્કલમઠ્ઠો,ડોબો મૂરખ ," વિગેરે.એમાં સામી વ્યક્તિને પશુઓ નામ વાપરીને પણ ક્યારેક અપમાનિત કરતા હોય છે.બીભત્સ  શબ્દ પ્રયોગ કર્યા  વિના પણ અપમાનિત કરતા આવા શબ્દો સામી વ્યક્તિના વ્યક્તિત્વને ઝાંખું પાડવાનો પ્રયાસ છે. આવા શબ્દો ઉપરાંત એક સામાન્ય લાગતો અપશબ્દ એવો છે જે વ્યક્તિના એક સાથે નવ પાસાને આવરી લઇ વ્યક્તિને હલકી ચીતરાય છે એ શબ્દ છે "નુગરો" (નુઘરો) આ શબ્દ બોલનારને પણ ક્યારેક એના અર્થની ખબર હોતી નથી ક્યાંક સાંભળ્યો હોય એટલે પોતે વાપરી બેસે છે પણ શબ્દકોશમાં એની વ્યાખ્યા જોવાથી ખ્યાલ આવે કે સામી વ્યક્તિને કેટલી હદ સુધી હલકી ચીતરી  અને માનસિક આઘાત પહોંચાડે છે.એક શબ્દ કોષ પ્રમાણે "નુગરા"ની વ્યાખ્યા આ મુજબ છે."ગ્રામ્ય બોલીમાં વારંવાર વપરાતો એક તિરસ્કૃત શબ્દ "નુગરો" છે. નુગરો એટલે શું, અને આવા નુગરા માણસને ઓળખવાના એંધાણો શું શું હોઈ શકે, તે બાબતને ચરિતાર્થ કરતી એક રચના અહીં રજૂ કરું છું. જેમાં નુગરા જણની નવ નિશાનીઓ વર્ણવી છે."

1) આપેલું ઊગે નહીં, અખંડ અવગુણ ગાય, ધીર્યેય ન ધરાય' ઇ નક્કી નિશાની નુગરા તણી.

2)ભોળવીને ભૈયાપો કરે, પછી ખંખેરીને ખાય! પ્રપંચે પોરહાય,ઇ નક્કી નિશાની નુગરા તણી

3)ઉઠતાં ઓહણ ખોતરે , ભરમાવે ભેળો રઇ, લાજ કે શરમ નંઇ, ઇ નક્કી નિશાની નુગરા તણી

4) નીરખેથી નમાલો ઠરે, પણ હૈયે રાખે હાણ, થાય જાણીને અજાણ, ઇ નક્કી નિશાની નુગરા તણી

5)આગળ આવી ઉમંગ કરે, વાંહે વેરી થાય ,કરગરતો કતરાય, ઇ નક્કી નિશાની નુગરા તણી

6)શુભ અવસરે જ સાચવે, નુગરાવટ ની વાટ, પછી' ઘડે કમધા ઘાટ, ઇ નક્કી નિશાની નુગરા તણી

7)પારકાંના પગમાં પડે , શેણે સામો થાય ,કુલખણે ના લોપાય, ઇ નક્કી નિશાની નુગરા તણી

8)વિરોધીથી વાલપ કરે, ને ઘરેણીયા થી ઘાત ,કાયર ને કમજાત,ઇ નક્કી નિશાની નુગરા તણી.

9)કાળોતરો ને કાબરો, વિષિયલ વશમાં થાય, પણ સદાય છટકી જાય, ઇ નક્કી નિશાની નુગરા તણી.

નવે નિશાની નુગરા તણી, જેની શબ્દો પૂરે શાખ, નિજાનંદ કહે નારાયણા, એવા નુગરાથી નોખો રાખ ."

સામાન્ય લાગતો આ એક શબ્દનું કેટલું ભયંકર અર્થઘટન છે. એટલે જ જયારે આપણે કોઈ શબ્દનો અર્થ ન જાણતા હોઈએ ત્યાં સુધી એ શબ્દ ન વાપરવો જોઈએ,.એટલે કહેવાયું છે કે

" शब्दों को दांत नहीं होते,

फिरभी जब वो काटते हे तो इनकी बेहद पीड़ा होती हे,

कभी कभी तो जीवनके अंत तक ये पीड़ा रहती हे !

આ બાબતે હું નાનો હતો ત્યારે મારા સ્વ. શિક્ષક પિતાજીએ મને એક વાર્તા કહેલ.

એક નાના ગામમાં એક કઠિયારો રહેતો હતો. દિવસ ઉગતા પોતાની કુહાડી લઈને જંગલમાં લાકડા કાપવા નીકળી જતો. સૂર્યાસ્ત સમયે લાકડાનો જંગી જથ્થો લઈને ઘેર આવતો.એ લાકડાની નાની નાની ભારી બનાવી વેંચી પોતાનો જીવન નિર્વાહ ચલાવતો હતો

એક દિવસ સૂર્યાસ્ત સમયે ભારો લઈને પાછા ફરતા, જંગલના એક ખૂણે એક સિંહને પરાધીન અને લાચાર સ્થિતિમાં સૂતેલો જોયો.કઠિયારો તેની નજીક ગયો અને જોયું કે સિંહના એક પગમાં બાવળનો મોટો કાંટો ઘુસી ગયો હતો અને પગમાંથી લોહી ચાલ્યું જતું હતું .કઠિયારાને દયા આવી. અને સિંહના પગમાંથી કાંટો કાઢી આપ્યો પોતાની મસકમાંથી પાણી કાઢી પગમાંથી નીકળતું લોહી ધોઈ, સાફ કરીને ફાળીયામાંથી લીરો ફાડી પાટો બાંધી આપ્યો.લાચાર સિંહે રાહતનો શ્વાસ લીધો,અને ઉપકારવશ નજરે તેનો આભાર માન્યો.

કઠિયારો આટલું કરીને આગળ ચાલવા લાગ્યો ત્યારે સિંહ પણ એની પાછળ પાછળ જઇ કઠિયારાના ઘર સુધી પહોંચી ગયો.આમ ઉપકારવશ સિંહ તેનો મિત્ર બની કઠિયારાની સાથે તેને ઘેર રહેવા લાગ્યો.

એક દિવસ બહાર ફળિયામાં ખાટલો ઢાળી કઠિયારો બેઠો હતો, ખાટલાના પાયા પાસે સિંહ અર્ધ મીંચેલી આંખે બેઠો હતો,એ દરમ્યાન કાઠિયારાનો મિત્ર એને મળવા આવ્યો, ડેલી ખખડાવી, કાઠિયારે આવકાર આપતા કહ્યું

"આવ,, આવ,ઘણા વખતે દેખાણો " મિત્રએ ડેલી પાસે ઉભી કહ્યું " હું આવું કેવી રીતે આ સિંહની મને બીક લાગે છે" કઠિયારાએ જવાબ દેતા કહ્યું " અરે બીવે છે શું ? એ તો આપણા પાળીતા કુતરા જેવો છે, ચાલ્યો આવ,કંઈ નહીં કરે " કઠિયારાના શબ્દો કાને પડતા સિંહ જાગૃત થયો અને કઠિયારા સામે કરડી આંખે જોયું,

મળવા આવેલ મિત્ર જતા, સિંહ ઉભો થયો, ખાટલા નીચે રહેલ કુહાડી બતાવતા કઠિયારાને કહ્યું "ઉઠાવ આ તારી કુહાડી અને હોય એટલી તાકાતથી મારા માથામાં ફટકાર, જો તું એમ નહિ કરે તો હું તને હમણાં જ અહીં ફાડી ખાઈશ.એ ઘા જ્યાં સુધી રૂઝાશે નહિ ત્યાં સુધી હું તને યાદ રાખીશ. તેં મારા પગનો કાંટો કાઢી મને જીવતદાન દીધું એ ઋણ નીચે હોવાથી તારી રક્ષા કરવા મિત્ર તરીકે હું અહીં રહેતો હતો. એનો અર્થ એ નથી કે તું મને "પાળેલ કૂતરો " સમજી અને જંગલના રાજાને એક સામાન્ય રખડતા પ્રાણી સાથે સરખાવ .ઉઠાવ કુહાડી અને મને ફટકાર."

પોતાના મિત્ર જેવા સિંહનું રૌદ્ર સ્વરૂપ જોઈ કઠિયારો ભયભીત થઇ ગયો અને ધ્રુજતા હાથે સિંહના માથાંમાં કુહાડીથી પ્રહાર કર્યો, લોહી લુહાણ સિંહ ઘર છોડી ને જતા જતા કહી ગયો કે, "તારી કુહાડીનો ઘા રૂઝાશે ત્યાં સુધી હું તને યાદ રાખીશ આજ પછી મારી નજરે ન ચડતો, જ્યાં પણ તું દેખાયો ત્યાં થી તું જીવતો પાછો નહિ જા"

વાર્તાનું મોરલ સમજાવતા મારા સ્વ.પિતાશ્રી કહેતા કે " કોઈ ઉપર આપણુ ઋણ હોય એનો અર્થ એ નથી કે એ વ્યક્તિ સદાકાળ આપણો ગુલામ બની જાય અને ગમે તેવા શબ્દો કહી તેને અપમાનિત કરો.જો પ્રાણીઓને પણ પોતાનું સ્વમાન હોય તો માણસને સ્વમાન હોય જ એ નિશ્ચિત છે, તેથી કોઈનું દિલ દુભાય, કે સ્વમાન ઘવાય એવા વચનો આપણે ન બોલવા જોઈએ,

મહાભારત એટલેજ સર્જાયું."આંધળાના આંધળાજ હોય ને ?" દ્રૌપદીએ બોલવાની જરુર જ નહોતી. માત્ર એક વાક્યનું પરિણામ શું આવ્યું એ એણે ભોગવ્યું અને આપણે જોયું /વાંચ્યું.