રૂમાલ रुमाल رومال

           

"પાટણના પટોળા હોય, બનારસી સિલ્ક હોય, કાંજીવરમનું સ્હેલું હોય,કે હીર નું ચિર હોય, ઢાકાનું મલમલ હોય,કે ડબલ ઘોડા બોસ્કી હોય પણ જો એક નાનકડો રૂમાલ સાથ,કે હાથ ન હોય તો તે રૂપસુંદરીના,કે પુરૂષના વ્યક્તિત્વમાં ઉણપ જરૂર આવી જાય છે.
માત્ર એક કલ્પના કરી જુવો, કે વૈશાખના તપતા મધ્યાને જો તમે ઘર બહાર નીકળ્યા હો, અને રૂમાલ લેવો ભૂલી ગયા તો શું હાલત થાય ?
રૂમાલ ભલે નાનો રહ્યો પણ તેનું મહત્વ ઘણું મોટું છે
રૂમાલ મૂળ ઉર્દુ શબ્દ ROO +MAHL ઉપર થી આવ્યો છે ઉર્દુ માં ROO એટલે ચહેરો,(મોઢું) અને MAHL એટલે લૂછવું અથવા સાફ કરવું

તે સમય માં કદાચ રૂમાલ નો મર્યાદિત ઉપયોગ હશે તેમ તેની વ્યાખ્યા પરથી લાગે છે પણ આજે રૂમાલ સ્વાસ્થ્યની બાબતથી બીજી ઘણી બાબતો સાથે સંકળાયેલો છે અને તેના ઉપયોગ પણ વિવિધ છે.
રૂમાલની સાંકેતિક ભાષા પણ ઘણી છે જેમકે "રૂમાલ પાથરવો" (અડીંગો જમાવીને બેસવું ) 'રૂમાલ ફેરવવો "
(જગ્યા બદલવી ) રૂમાલ મુકવો (જગ્યા રાખવી )રૂમાલ ફરકાવવો (પોતાની હાજરીની નોંધ લેવા સંકેત આપવો ) રૂમાલ કબૂલ કરવો (મહોબ્બતનો ઈઝહાર કરવો )"રૂમાલ માથે ઢાંકવો" ( મંદિર કે મસ્જીદમાં પ્રાર્થના,નમાઝ,ઈબાદત કે બંદગી સમયે માથું ઢાંકવું ) આમ રૂમાલ સાંકેતિક સંદેશ માટે પણ મહત્વ નો છે
રૂમાલ કોટન,રેશમી,ખાદી,કે અન્ય ફાઈબરનો બનેલો હોઇ શકે છે.

રૂમાલ એ ટુવાલનો પૌત્ર ગણીએ તો ખોટું નથી. ટુવાલનો પુત્ર નેપકીન,અને નેપકીન ના બે સંતાન એટલે લેડીઝ રૂમાલ અને જેન્ટ્સ રૂમાલ રૂમાલમાં પણ "જેન્ટ્સ, અને લેડીઝ" એમ બે પ્રકાર મુખ્યત્વે ગણાવાય છે જેન્ટ્સ રૂમાલ થોડો મોટો હોય છે જયારે લેડીઝ રૂમાલ ઘણો નાનો હોય છે સાફ-સુથરો અને સ્વચ્છ હોય તેનેજ રૂમાલ  કહી  શકાય બાકી તો રૂમાલ નહી પણ ગાભો કહેવાય
રૂમાલે રસોઈ ક્ષેત્રે પણ પોતાની "બ્રાંડ"ઉભી કરીને "રૂમાલી રોટી" ની એક સોફ્ટ રોટલી પર પણ પેટન્ટ જમાવી દીધેલ છે .સાહિત્ય ક્ષેત્રે પણ રૂમાલે ઠસ્સાભર્યું  સ્થાન ભોગવ્યુ  છે.ગુજરાતી ભાષામાં અનેક ગીતો રૂમાલનો ઉલ્લેખ કરતા સાંભળેલ છે
જેમકે :>
*"હે જોબન રણકો મારા જાંજરના તાલમાં,જોબનીયુ ચાલમાં ને જોબન રૂમાલમાં

હે એમાંપ્રીતકેરો રંગ મારો ભારોભાર છે,,હે લેજો રસીયા રે, રૂમાલ મારો રંગદાર છે.
હે લેજો રસીયા રે, રૂમાલ મારો રંગદાર છે,ઉડતો આવે તારી પાહે કેવો સમજદાર છે.
(ફિલ્મ : નવરંગ ચુંદડી.)

*" રૂમાલ મારો લેતા જાજો,,,,,,," (ફિલ્મ દીકરો મારો લાડકવાયો )

* આશા ભોંસલે ના સ્વરે ગવાયેલું ગીત"નવી તે વહુના હાથમાં રૂમાલ "
સ્વ.રમેશ પારેખેપણ રૂમાલ પકડ્યો છે,

"એક છોકરીના હાથથી રૂમાલ પડે
એ લેવા આખુંય ગામ વળે નીચે
જુવાન આંખ ફાડે, બુઢ્ઢાઓ આંખ મીચે.

નામ કોનું રૂમાલમાં આ છોકરીએ ભર્યું છે,
એ બાબત પર ઠેર ઠેર ગરમી.
પડ્યા ગામના બગીચાઓ ખાલી કુંજાર
અને નાસ્તિકો થઇ ગયા ધરમી".

તેવીજ રીતે હિન્દી,અને ઉર્દુસાહિત્યમાંપણ રૂમાલને ઉલ્લેખાયો છે

* चाँद का टुकड़ा ले के रुमाल बनाने दे...

  उस के बाद आँखों में आँसू आने दे ,

  तूने ये दर्द अपना लिया है उल्फ़त में ,
  कुछ रस्में अब मुझे भी निभाने दे.!

 *            *              *

* जो दियाथा रुमाल चाहत की निशानी केह कर ,
उसे आजभी  अपने  सिनेसे लगाये फिरते हे ,
ख्वाहिश नही हे कोई ,फिरभी एक ख्वाहिश हे,
घर हो अपना एक ,तेरे साथ रहने के लिए  . !

બંગાળી સાહિત્યમાં "પ્રણય ત્રિકોણ " ( লোভে  ত্রিয়েন্গাল ) નામની વાર્તામાં પણ રૂમાલ કેન્દ્ર સ્થાને છે.
સાહિત્ય ઉપરાંત હિન્દી ફિલ્મમાં તો રૂમાલે કમાલ કરી નાખી છે જુના તો ઠીક છે, પરંતુ છેલ્લા બે દાયકાના ચલચિત્રોમાં રૂમાલે જબરી ઘૂસ મારી છે.
વર્ષો પહેલા "કાલી ટોપી લાલ રૂમાલ " નામની ફિલ્મ પ્રદર્શિત થઇ હતી તેવું મને યાદ છે
હિન્દી ફિલ્મના એક ગીતની કડી એવીપણ છે કે "ગોરે,ગોરે લાલ હાથ મેં, રેશમકા રૂમાલ, હો તેરા ક્યાં કહેના"  વર્ષો પહેલા રજુ થયેલી ફિલ્મ "નયા દૌર" ફિલ્મમાં પણ દિલીપકુમાર,અને વૈજયન્તીએ અનેકવાર રૂમાલ ફરકાવવાનો પ્રયોગ કર્યો યાદ છે
1994, ની હિન્દી ફિલ્મ "આઓ પ્યાર કરે "ના એક ગીતની કડી આ પ્રમાણે છે
" આ ગયા હમે ખયાલ આપકા,આપકા,આપકા,હાથો મેં જો આ ગયા કલ રૂમાલ આપકા,રૂમાલ આપકા "
ફિલ્મ "અમર,અકબર,એન્થની " માં ઋષિ કપૂર બન્ને હાથમાં રેશમી રૂમાલ ફરકાવતા સાઈ મંદિરમાં
"પરદા હે, પરદા હે, ગાઈ ને પોતાની પ્રેમિકાને રીઝવવા પ્રયાસ કરે છે જયારે ફિલ્મ "ઝંઝીર"માં પ્રાણ પણ તે જ રીતે બન્ને હાથથી "રૂમાલ ડાન્સ "કરે છે.પ્રાણનાશરીર કરતા રૂમાલના ઠુમકા વધુ દેખાય છે.
અને હદ તો ત્યાં થાય છે કે હિન્દી ફિલ્મ "શરાબી " માં જયારે મહાનાયક પોતાની પ્રેમિકા મીના ને મધરાતે શોધવા નીકળે છે ત્યારે ત્રણ મવાલી દારૂડિયાઓ ફિલ્મના નાયકને લુંટી લે છે અને સોનાની વીંટી,ચેન ઘડિયાળ,અને તેનું પાકીટ પણ લુંટી લે છે ત્યાં સુધી તો બરાબર છે પણ તે મવાલીઓ, ચિત્રના નાયક, બચ્ચનનો રૂમાલ પણ લઇ લે  છે ,
ત્યારે સદીનો મહાનાયક,તે ત્રણેય મવાલી ગુંડાઓને પગેપડીને રૂમાલ પાછો આપવા કરગરે છે .
અંતે, પબનો વેઈટર જયારે મહાનાયક ને રૂમાલ આપે છે ત્યારે ચલણી નોટોથી લથબથ ભરેલું પાકીટ તે વેઈટરને ભેટ તરીકે આપે છે
બોલો, એક ચોરસ અર્ધા મિટર કાપડના ટુકડાની આટલી હેસિયત છે.