અમરપ્રેમ (ભાગ -2.)

મીરાં,ભસ્માંગ સાથે પરણી ગઈ ..અને શ્વસુર ઘેર સિધાવી
દિવસો,મહિનાઓ,અને વર્ષો વિતતા ગયા પણ ઘનશ્યામના વિરહ અને દુઃખનો ઘાવ હજુ તાજો જ હતો ભાંગી ચુકેલા ઘનશ્યામનો જીવનમાંથી રસ ઉડીગયો ભારે હૈયે અથાગ પ્રયાસો છતાં તે મીરાને કોઈ સંજોગોમાં ભૂલી શકતો નહોતો
 સમયના વહેણને કોણ બાંધીશકયું છે ?
હવે તો તેની વૃદ્ધ બીમાર માતા પણ સ્વર્ગે સિધાવી ચુકી હતી
       જયારે માણસ હતાશા,અને નિરાશાની ઊંડીગર્તામાં ધકેલાઈ જાય છે ત્યારે તે ત્રણમાંથી કોઈ એક રસ્તો પસંદ કરેછે,
1)આત્મહત્યા, 2)ગમ ભૂલવાના વ્યર્થ પ્રયાસરૂપે શરાબનું સેવન, અથવા, 3)આવીપડેલી મુશ્કેલીસામે બાથ ભીડવાની હિમત અને મક્કમતા ઘનશ્યામ હિમત હારે તેમ નહોતો,
પહેલેથી જ ઈશ્વરઉપરની અતૂટ શ્રદ્ધાએ તેનામાં  હિમતનો અજીબ સંચાર કર્યો  તેણે નિરાશા ખંખેરી જીવનમાં કંઈક કરી બતાવવાની ધૂન તેના મગજમાં સવારથઇ ગઈ. તેણે વિચાર્યું,કે જે મા નું ધાવણ ધાવી,ખોળો ખૂંદીને પોતે કૈંક બની શક્યો,તે સ્વધામ સિધાવી,જેને પોતાનું દિલ દઈ જીવન સાથી બનાવવા ઈચ્છી,તે શ્વસુરધામ સિધાવી હવે અહીં મારું કોણ છે?એવું વિચારી ઉર્દુ સાહિત્ય,અને ગઝલનો અભ્યાસ કરવા તેણે લખનૌ જવાનું નક્કી કર્યું
લખનૌ- નવાબોની ધરતી,શેર-શાયરીનો ખોળો ધુરંધર શાયરો,અને ગઝલકારો,એ સોળમીસદીથી આ શહેરને,"ગઝલ નગરી"તરીકેની ઓળખ અપાવી છે તે અજનબી શહેરમાં ઘનશ્યામે પોતાનીકારકિર્દી ઘડવાના નિર્ણય સાથે,લખનૌ યુનીવર્સીટીમાં ઉર્દુ સાહિત્યનો ઉચ્ચ અભ્યાસ શરુ કર્યો
 ખંત,મહેનત,એકનિષ્ઠા,એકાગ્રતા,અને કંઇક બનવાની તમન્નાએ યુનિવર્સીટીના સ્ટાફથી માંડીને વાઈસચાન્સેલર સુધીના તમામનું દિલ જીતી લીધું બે વર્ષમાં ઉર્દુ સાહિત્યનો તેનોઅભ્યાસ ઉચ્ચ દરજ્જે પૂરો કર્યો અને આકાશવાણી લખનૌ ખાતે ડ્યુટીઓફિસર તરીકેની નિમણુક પણ મળી ગઈ.

"મહેનત,શ્રદ્ધા,અને,આત્મવિશ્વાસ એ ત્રણેયનો ત્રિવેણી સંગમ,જીવનમાં અણધાર્યો ચમત્કારસર્જી શકે

છે " ઘનશ્યામના જીવનમાં પણ એવુ જ કૈંક બન્યું 

એકધારી,સતત,એકનિષ્ઠાથી કરેલી કામગીરી,અને તેની હોશિયારીને કારણે માત્ર આઠ વર્ષના ટૂંકાગાળામાં આકાશવાણી કાનપુરના કેન્દ્ર નિયામક તરીકે બઢતીસાથે બદલી થઇ. 

આમને આમ એક દાયકો નીકળી ગયો એકાકી જીવન ગુજારનાર ઘનશ્યામને આટલા વર્ષે વતનની યાદ આવી. એ જુના મિત્રો,સહાધ્યાયીઓ જુના પડોશી અને વર્ષોથી બંધપડેલું  જુનું ઘર યાદ આવ્યા,અને 20 દિવસની રજા લઈને તે વતન જવા નીકળી પડ્યો

        વતન પહોંચતાજ તેને પોતાની જૂની કોલેજ યાદઆવી ત્યાના પ્રિન્સીપાલ તથા સ્ટાફને મળવા કોલેજે પહોંચી ગયો. કોલેજ છૂટવાને લગભગ અર્ધીએક કલાક બાકી હશે કોલેજની લોબીમાંથી પસાર થતાં ખુણાના ગુજરાતીના વર્ગમાં,"કલાપીનું રસપાન" વિષય ઉપર ભણાવતા અધ્યાપીકાનો અવાજ સંભળાયો,
 "જ્યાં જ્યાં નજર મ્હારી ઠરે યાદી ભરી ત્યાં આપની,
આંસુ મહીં એ આંખથી યાદી ઝરે છે આપની" અને આગળ વધતા
"પ્યારું તજીને પ્યાર કોઇ આદરે છેલ્લી સફર,
ધોવાઇ યાદી ત્યાં રડાવે છે જુદાઇ આપની!"

અવાજ કાંઇક પરિચિત હોય એવું જણાયું,ઘનશ્યામ વર્ગની બહારની દીવાલે એક બાજુ ખૂણામાં ઉભારહી સાંભળતો હતો.
વર્ગ છૂટ્યો એ છેલો પીરીયડ હોય કોલેજનો સમય પણ પુરો થતા સહુ ઘર ભણી જવા લાગ્યા
અધ્યાપિકા વર્ગખંડમાંથી બહાર આવ્યા ઘનશ્યામે તેને જોયા,સંગેમરમરમાં કંડારાયેલી મૂર્તિસમી,
શ્વેત વસ્ત્રો,બન્ને હાથમાં એકએક સોનાનીબંગડી,બીન્દી વિનાનો ઉજ્જડ કોરો ભાલપ્રદેશ,અને સિંદુર વિનાનાં સેંથા ના રૂપમાં મીરાને સામે ઉભેલી જોઈ ઘડીકતો સુનમુન થઇ ગયેલ ઘનશ્યામને કઈ સમજ ન પડી, 
મીરાં તું ? અહીં ? આ બધું હું શું જોઉં છું ?ફાટીઆંખે જોઈરહેલ ઘનશ્યામે આશ્ચર્યસહ પૂછ્યું
મીરાએ જવાબઆપ્યો, હા શ્યામ તું જોવે છે તે સત્ય છે,ઈશ્વરીય શતરંજનો અધુરો રહેલ ખેલ અહીં પૂરો થયો
કળ વળતા ઘનશ્યામે પૂછ્યું,"મીરાં,તને આ દશામાં જોતા,મને વિશ્વાસ નથી બેસતો"
મીરાંએ જવાબ આપ્યો "તું સાચો છે,ચાલ આપણે કેમ્પસનાગાર્ડનમાં બેસીએ, હું તને મારી,કરમકથની સંભળાવું મીરાં અને શ્યામ કેમ્પસગાર્ડનમાં જઈને બેઠા

ગાર્ડનમાં બેસતા જ મીરાં રડવા લાગી અને રડમસ અવાજે કહેવું શરુ કર્યું," શ્યામ,નવવધુ સ્વરૂપે છેલ્લી તે મને જોઈ હતી,આજે વિધવા તરીકે તું મને પહેલી વાર જુવે છે,હું તનથી ભલે ભસ્માંગને પરણી હતી,પણ તે પહેલાજ મનથી હું તને વરી ચુકી હતી.  લગ્ન પછી વર્ષોસુધી હું તને ભૂલી શકી નહોતી,તું માનીશ?લગ્ન પછીપણ દરવર્ષે વેલેન્ટાઈન ડે ને દિવસે હું તને ગમતા ગુલાબી કલરની સિલ્કનીસાડી પહેરી સવારમાં અમારા શહેરના સ્વામીમંદિરે જઈને સુંદર લાલગુલાબ ભગવાન ઘનશ્યામજીના ચરણોમાં ધરી તારું મંગલ પ્રાર્થતી હતી તેની,સ્તુતિમાં પણ સ્મૃતિ તો તારી જ હતી.તારા શબ્દો યાદરાખી,મેં ભગવાનની ઈચ્છાને સ્વીકારી લીધી,પણ ઈશ્વરને મજાક કરવા માટેનું પાત્ર હું એક જ હતી.
બન્યું એવુ કે સુરત,ભરૂચ,વચ્ચેનાપુલનું રીપેરીંગ કામ સરકાર હસ્તક હતું  જેનાચાર્જમાં ભસ્માંગ હતો,
દિવસ રાત તેનું સુપરવિઝન કરવા તે ત્યાં જતો,એમાં એકવાર પુલ ઉપરથી તેનોપગ લપસી જતા,તે ત્રીશ ફૂટ નીચે જઈ પડ્યો અને હેમરેજ થવા કારણે તે તત્ક્ષણ મૃત્યુપામ્યો આઠ વર્ષના ટૂંકાગાળામાં ઈશ્વરે મારું સુહાગ છીનવી લીધું  ઈશ્વરને એટલાથી શાંતિ ન વળી હોય એમ આ બાજુ મારા વૈધવ્યને ન જીરવી શકતા પપ્પાને પક્ષઘાતનો હુમલો આવ્યો,એકલા,અટુલા,લાચાર,બીમાર બાપની સંભાળ લેવા મારા સાસુ સસરાએ મને પિયરમાં રહેવાની સલાહ દેતા હું શ્વસુર ઘર છોડી અહીં આવી અને પપ્પાની ઓળખાણને કારણે મને અહીં અધ્યાપીકાની નોકરી પણ મળી ગઈ.
"શ્યામ, હવે તું કહે તારી પત્ની કેવી છે ? સંતાનમાં તારે શું છે ?"  જિજ્ઞાસાથી મીરાએ પૂછ્યું
શ્યામે નીચું જોઈ ઊંડા નિસાસા સાથે જમણા હાથની હ્થેળી ઉપર ડાબા હાથનો અંગુઠો ઘસતા જવાબઆપ્યો  "ભગવાન આ હથેળીમાં એ રેખા કંડારવી જ ભૂલી ગયો  છે હું હજુ અવિવાહિત છુ મેં લગ્ન ન કરવાનો નિર્ધાર કર્યો  છે.
આશ્ચર્યમાં ગરકાવ થતા મીરાએ કહ્યું "શ્યામ,તે લગ્ન ન કરીને તારી જાત ઉપર દમન ગુજાર્યો છે,ભગવાન કૃષ્ણે ભલે મીરાંને પોતાની ન બનાવી,પણ રાધાનો અંગીકાર કરીને અર્ધાંગીની તરીકે સ્વીકારીતો હતીજ ને ?
શ્યામ,તું કાલે સાંજે ઘેર આવ પથારીવશ પપ્પા એકલવાયા જીવનમાં સતત કોઈની કંપની ઝંખે છે તારા આવવાથી થોડા સમય માટે પપ્પાને સારું લાગશે "મીરાએ શ્યામને ઘેર આવવાનું ઈજન આપતા કહ્યું
શ્યામ બોલ્યો,"નાં,હું જાણું છું કે તારા પપ્પાને મારા તરફ ભારોભાર નફરત છે,તેની નજરમાં મારું સ્થાન
 નથી મારા ઘેર આવવાથી તે નારાજ થઇ કદાચ મારું અપમાન પણ કરી નાખે "
"અરે,ના,ના શ્યામ,દાયકા પહેલાના એ પપ્પા આજે સાવ બદલાઈ જ ગયા છે મારી પરિસ્થિતિ જોઇને,

ભાંગી પડેલ લકવાગ્રસ્ત મણીરાય

તે ભાંગી પડ્યા છે.લકવાગ્રસ્ત પપ્પા પોતાના બેડરૂમમાં રહેલ મારી સ્વર્ગસ્થ મા ના ફોટા પાસે જે બન્યું છે તેને માટે જાણે પોતેજ ગુન્હેગાર છે તેમ માનીને તે રડ્યાજ કરે છે,તારો ભય અસ્થાને છે,તેની હું ખાત્રી આપું છું,"મીરાએ જવાબ આપ્યોમીરાની વિનંતીથી શ્યામે નિમંત્રણ સ્વીકાર્યું,બીજે દિવસે સાંજે શ્યામ મીરાંને ઘેર પહોંચ્યો
લકવાગ્રસ્ત મણીરાય પોતાના બેડરૂમમાંથી લાકડીને ટેકે બેઠક ખંડમાં આવ્યા શ્યામે ચરણ સ્પર્શકરી પ્રણામ કર્યા મણીરાયની નિસ્તેજ આંખ ભરાઈ આવી. મીરાં કોફી બનાવી લાવી ત્રણેયે સાથે કોફી પીધી
થોડી સ્વસ્થતા પ્રાપ્ત થતા શ્યામે વાતની શરૂવાત કરતા કહ્યું, "હું હાલ કાનપુર છું અને ત્યાં ,,,,,,,"
વચ્ચેથી જ મણીરાયે કહ્યું,"હા,મને ખબર છે,તારા અહીંના પ્રિન્સીપાલ મારા મિત્ર હોય,અને તું તેના સંપર્કમાં હોવાથી તારા વિષેની બધીજ વિગત તેણે મને કહી છે."
ઔપચારિક વાતોનો દોર પૂરો થતા ભાવુક બનેલ મણીરાયે શ્યામની પીઠ ઉપર હાથ મુકતા કહ્યું
" બેટા,અમારી વર્તમાન પરિસ્થિતિથી મીરાએ જરૂર તને વાકેફ કર્યો હશે,હું તમારા બન્નેનો ગુન્હેગાર છું,
તમારો પ્રેમ સ્ફાટીક જેવો શુદ્ધ અને પારદર્શક તથા,ગંગાજેવો પવિત્ર હતો તેને હું ઓળખી ન શક્યો,અને મેં કસમયે તમને જુદા કર્યાના પાપનીસજા ઈશ્વરે મને થપ્પડ મારીને આપી જે આજે હું ભોગવું છું,મને માફ કર. હવે મને ખરેખર સમજાયું કે ઈશ્વરે તમો બન્નેને એક બીજા માટે જ સર્જ્યા છે "
શરમથી ઝુકેલી આંખે શ્યામે જવાબ વાળ્યો,"બાપુજી,જયારે જયારે જે જે વસ્તુ બનવા નિર્મિત હોય છે ત્યારે, ત્યારે તે તે વસ્તુ અવશ્ય બનીને જ રહે છે તેમાં તમારો નહિ,પણ આપણા બધાના ભાગ્યનો દોષ છે માફી માગી મને શરમિંદો ન કરો,આપ મારા પિતાતુલ્ય છો "
"જો ખરેખર તું મને પિતાતુલ્ય સમજતો હો તો આજે મારે તને એક વિનંતી કરવી છે તું ધ્યાનથી સાંભળ
મને તારા પ્રિન્સીપાલ સાહેબે કહ્યા પ્રમાણે તું હજુ અવિવાહિત છો જો તને મંજુર હોય તો હું હવે મીરાનો હાથ તારા હાથમાં સોપવાનું વિચારું છું મેં જે પાપ કર્યું છે તેનું હું આ રીતે પ્રાયશ્ચિત કરી,તમારા અને ઈશ્વરના ગુન્હામાંથી મુક્ત થવા માગું છું. તું અહીં આવવાનો છે તે વાત મને પ્રિન્સિપાલે કહ્યા બાદ મેં આ વિચાર કર્યો, અને તે માટે મેં મીરાના સાસુ સસરાને પણ બધી વાત કરી તેમની સંમતી મેળવી લીધી છે"મણીરાયે દિલ ખોલ્યું
 "આ  શું ?આવી અણધારી દરખાસ્ત,અને તે પણ વજ્ર હૃદયી મણીરાયની જીભે ?" અચંબો પામેલ શ્યામ ઘડીભર આવું વિચારતા સ્તબ્ધ થઇ ગયો મીરાંની આંખમાંથી આંસુ સરી પડ્યા
શ્યામ એકદમ ગંભીર બનીગયો, થોડીવારે બોલ્યો"જો તમારી એ ઇચ્છાથી તમે ખુશ હો,અને,આનંદિત હો,
 તો મને તે દરખાસ્ત કબુલ છે,પણ,,,,,,
"પણ શું ?" આવેગથી મીરાં વચ્ચે બોલી
"પણ ,,,,, તે માટે મારી એક શરત છે "ઘનશ્યામે બેધડક જવાબ આપ્યો
"શરત ?" કોની સામે શરત ?" પૂછતાં મીરાંના ચહેરાનો રંગ બદલાવા લાગ્યો
"હા, શરત,અને તે બાપુજી સાથે "ઘનશ્યામે આછા સ્મિત સાથે મીરાં સામે આંખ મિચકારતા કહ્યું

"શરત" શબ્દરૂપી કંકરે મીરાના માનસ તળાવમાં તરંગો જન્માવ્યા,તેને શ્યામનું નિર્દોષ સ્મિત લુચ્ચું,અને ખંધું લાગ્યું તે વિચારવા લાગી,કે,"આપણો પ્રેમ શુદ્ધ અને બિનશરતી છે" એવું કહેનારો શ્યામ આજે લગ્ન માટે શરત મુકે છે ?અને તે શરત પણ પપ્પા પાસે ? નક્કી પપ્પાની સંપત્તિ અને મિલ્કત  ઉપર તેની દાનત બગડી છે. તેને શ્યામની નિર્દોષ આંખમાં,લોભ,અને લાલચના સાપોલિયા સળવળતા દેખાયા તેણે  વિચાર્યું કે, શ્યામ મારી પરિસ્થિતિ,અને પપ્પાની મજબુરીનો પૂરો લાભ ઉઠાવવા માંગે છે. આજે મને લાગે છે કે,પપ્પા સાચા હતા,તેને પપ્પાના શબ્દો યાદઆવ્યા" અરે, એ ગરીબ ભિખારી બ્રાહ્મણના છોકરાના પ્રેમમાં પડતા પહેલાં, તારે તેના કુળ,કુટુંબ,સંસ્કાર,અને ખોરડું તો જોવું'તું ?"
મેં જેને "લાયન" માન્યો હતો,તે લુચ્ચું ખંધુ શિયાળ નીકળ્યો,જેને હું કોહીનુર સમજી બેઠી હતી, તે કાચનો ટુકડો નીકળ્યો

આ બાજુ ઘનશ્યામના શબ્દો સાંભળી,મણીરાયે પોતે ભુતકાળમાંકહેલુ વાક્ય "તે શાયર નહિ પણ લાયર છે"ની યાદ અપાવતા હોય તેવી સૂચક નજરે મીરાં સામે લાચાર દ્રષ્ટીથી જોયું
ચાલાક અને બુદ્ધિશાળી ઘનશ્યામ મીરાં,અને મણીરાયના મનોભાવને તુરતજ સમજી ગયો,
મીરાના માનસ તળાવમાં વિચારરૂપી સરકતી મત્સ્ય તેણે પોતાના આંતરચક્ષુથી નિહાળી
"કહી દે,તારી જે પણ કઈ શરત હોય તે"મીરાએ ગુસ્સા,દુખની મિશ્ર લાગણી સાથે ઘનશ્યામને કહ્યું
ખંડની દીવાલો પણ જાણે શ્યામની શરત સાંભળવા,ઉત્સુક બની સરવા કાને ઉભી હોય એમ ખંડમાં ઘડીભર નિરવ શાંતિ સાથે સ્તબ્ધતા છવાઈ ગઈ.
અખંડ શાંતિને ભેદતા,શ્યામે મૌંન તોડ્યું,"મારી એકજ શરત છે,કે લગ્ન પછી બાપુજી આપણીસાથે આવી અને હમેશ માટે આપણી સાથે જ રહે જીવનના ઘણા વર્ષો એકલે હાથે સંઘર્ષ વેઠ્યો છે આવી નાજુક માનસિક,અને શારીરિક સ્થિતિમાં એકલું રહીને જીવવું તેને દોહ્યલું થઇ પડશે
મારા પિતાજીના અવસાન સમયે હું બહુ નાનો હતો,તેથી મને તેની સેવા કરવાનો મોકો નથી મળ્યો,
બાપુજી આપણી સાથે રેહતા મને મારા પિતાજીની સેવા કર્યાનો સંતોષ થશે"
વાતાવરણમાં શાતી પથરાઈ ગઈ. મીરાં ઉભી થઈને શ્યામનાપગમાં પડીગઈ અને બોલી,"શ્યામ,મને માફ કર,હું પાપી હોઉં,મને તારા શરત શબ્દ અંગે અનેક કુવિચાર આવ્યા હતા તું આટલો મહાન હોઈશ તેવી મને કલ્પના પણ નહોતી,સાચેજ,તું પુરુષોત્તમ છે,You are really Great, શ્યામ 
આ સાંભળીને મણીરાયને ભૂતકાળમાં ઘનશ્યામ માટે ઉચ્ચારેલા બધાજ શબ્દો યાદ આવ્યા,તેને પોતાની ભૂલ સમજાઈ હોય તેમ પસ્તાવા રૂપે એક બાળકની જેમ ધ્રુસકે,ધ્રુસકે રડવા લાગ્યા
સર્વસંમતીથી શ્યામને મીરાના લગ્ન નક્કી થયા,મીરાના સાસુ,સસરા,કોલેજનાપ્રિન્સીપાલ,અને મિત્ર અનિલ
ની ઉપસ્થિતિમાં ભીડભંજન મહાદેવનામંદીરમાં,14,ફેબ્રુઆરી(વેલેન્ટાઇન ડે)ના રોજ લગ્નગ્રંથીથી જોડાઈ

પતિ-પત્ની બન્યા દશવર્ષ પહેલા વેલેન્ટાઈન ડે ને દિવસે જન્મેલા પ્રેમાંકુરો ,આજે દશવર્ષ બાદ વેલેન્ટાઇન ડેને દિવસે પ્રેમની સુગંધિત વેલ રૂપે પાંગરી, 
બીજે જ દિવસે ઘરને તાળું મારી મીરા અને શ્યામની સાથે મણીરાય પણ કાયમી સ્થિરથવા કાનપુર જવા ઉપડી ગયા.
*******
*
સ્વલિખિત "મોગરાની મહેક" માંથી