લંગર

જયારે પ્રવાસમાં પ્રભુનો વાસ થાય ત્યારે તે યાત્રા બને છે,જ્યારે ગીત-સંગીતમાં ઈશ્વરનું સ્મરણ થાય ત્યારે તે પ્રાર્થના, કે ભજન બને છે.
અને જયારે ભોજનમાં ભગવાનનો સાક્ષાત્કાર થાય ત્યારે તે પ્રસાદ કહેવાય છે ,"જ્યાં ટુકડો,ત્યાં ભગવાન ઢુકડો" આ જલારામ બાપાના સિદ્ધાંત અનુસાર યાત્રાળુઓને વિનામૂલ્યે, પ્રેમથી, આગ્રહપૂર્વક, અને વિવેક-વિનય સહ ભોજન આપતી સંસ્થાઓ ઘણી છે આપણે ત્યાં વીરપુર,સત્તાધાર,તથા પરબવાવડી, ઉપરાંત પણ અનેક જગ્યાઓ હશે.જે ભોજન ને "પ્રસાદ"તરીકે ઓળખાવે છે.અને એટલેજ પ્રસાદ એ પ્રભુનો સાદ  કહેવાય છે.
આપણે જેને "ભંડારો " કહીએ છીએ તેને અન્ય પ્રદેશમાં લંગર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
આવા લંગરો હિમાચલ પ્રદેશ,તથા પંજાબના મુખ્ય યાત્રાધામોમાં યાત્રાળુઓને પ્રસાદ તરીકે ભોજન પીરસી તૃપ્ત કરવાના ઈરાદાથી જુદા, જુદા ટ્રસ્ટ, કે સામાજિક/ ધાર્મિક સંસ્થાઓ તરફથી ગોઠવાતા હોય છે.
ગત તારીખ 7 ઓગસ્ટે અમારો ગ્રુપ પ્રવાસ હિમાચલ પ્રદેશ સ્થિત "બુઢ્ઢા અમરનાથ મહાદેવના" ના દર્શને ગયેલ, વિશ્વ હિન્દુ પરિષદ, તથા બજરંગ દળ આયોજિત આ પ્રવાસ ખરેખર રોમાંચક, અને ભવ્ય હતો.વિકટ, અને જોખમી પણ ખરો છતાં એક અનેરા સ્થાન ની મુલાકાત, અને શ્રાવણ માસ ના પવિત્ર દિવસોમાં ભગવાન ની આરાધના કરવાનો સુંદર મોકો હતો.
    મૂળવાત લંગર વિષે, હિમાચલ પ્રદેશના સીમાડાનું છેલ્લું ગામ તે પૂંછ (જમ્મુ )
બુઢ્ઢા અમરનાથની યાત્રા પૂંછથી શરૂ થતી હોય, ભવ્ય સ્વાગત, સાથે પહેલું લંગર પૂંછ માં આવ્યું,
हमारे मोदीजी के वतन से गुजराती अतिथि आये है ! એવા શબ્દો સાથે અમે કેમ મોદીજીના ભાણીયા હોઈએ, અને મોસાળે જમવા નોતરતા હોય તેમ લંગર નો લાભ યાત્રાળુઓ એ લીધો, ગરમાગરમ શુદ્ધ ઘી થી તરબતર થતો શીરો,પકોડા,બટેટાનું શાક,ભાત વિગેરે અતિ આગ્રહ પૂર્વક જમાડ્યા.
ત્યાંથી થોડે દુર એટલેકે 16/20 કી.મી.ના અંતરે બીજું લંગર, ચા, કોફી, શરબત, અને હળવો નાસ્તો આરોગ્યા જમ્મુ પહોંચતા સુધીમાં બીજા ત્રણેક લંગરો, જુદી જુદી વાનગીઓ સાથે આગ્રહ પૂર્વક જમવા નોતરતા રહ્યા,અને જમ્મુ માં તો 2 કિમિ, ના વિસ્તારમાં લગભગ પાંચેક લંગરોનો પડાવ હતો
દરેક જગ્યાએ ગરમ ગરમ શુદ્ધ ઘી નો શીરો તો બન્ને ટાઈમ ખરોજ, ઉપરાંત ક્યાંક, બુંદી નું રાયતું, પરોઠા, ગરમ ઘીની જલેબી, અને કેસરી કઢેલું દૂધ, મસાલા ડોસા, દહીંવડા, પકોડા, અને ગરમાગરમ ખીર.
તેવીરીતે બુઢ્ઢા અમરનાથમાં,અમૃતસરના સુવર્ણ મન્દીરમાં, મણિપુરમના ગુરુદ્વારામાં બધેજ અફલાતૂન વ્યવસ્થા સાથે મિષ્ટ ભોજન ની મિજબાની ઉડાવી
                   કેટલાક દાઢ સ્વાદિયાઓ ("પ્રસાદ"હોવાને કારણે શુદ્ધ તળપદી ગુજરાતીનો ત્રણ અક્ષરનો શબ્દ નથી વાપર્યો ) જેમ સેનાધિપતિ સૈન્ય ને "તૂટી પડો " એવો હુકમ આપે,અને ગોળીઓની અંધાધુંધ  બોછાટ બોલે તેમ, જઠરનો હુકમ થતા શુદ્ધ ઘીના શીરા ઉપર ગોળના માટલે  ચોટેલ મઁકોડાની જેમ તૂટી પડતા હતા.મને ભોજન, કેપ્રસાદ કરતા આ દ્રશ્ય ઘણું રોચક લાગતું હતું

 વિચાર તો કરો, સવારે,અને રાત્રે,બન્ને સમય શુદ્ધ ઘીના શીરા નું ભોજન અને તે પણ ઉપરા ઉપર રોજે, ચાર-પાંચ દિવસ સુધી ? શીરા થી કંટાળેલા" ભૂખ યોદ્ધાઓ"શુદ્ધ ઘીની જલેબી અને,કેસરિયા દૂધ ઉપર  ત્રાટક્યા પરોઠા, અને રાજમાં નો કઠોળ તો ખરો  જ.
પરિણામ એજ આવે જે આવવું જ જોઈએ,
કુદરતી પાચન  શક્તિને પડકાર ફેંકતા પરિસ્થિતિ ક્યાંક એવી પણ જોવા મળી કે,હોજરીએ
 "શીરા -પ્રવેશ બંધી " ફરમાવી દીધી,અને નિયમિત રીતે "મળ વિસર્જન પ્રક્રિયા" અનિયંત્રિત બની જતા "બિસલરી " ની બોટલમાં "ટોયલેટ વોટર " ભેગું ફેરવવું જરૂરી બની ગયું,

અને તેના બચાવમાં સાચું કારણ છુપાવતા એવું સાંભળવા મળ્યું કે " બે,બે, રાતની મુસIફરી દરમ્યાન વાસી થેપલા,અને સૂકી ભાજી,વેફર, બિસ્કિટ જેવુંકાચું - કોરું ખાવાની ટેવ ન હોવાને કારણે કુદરતી હાજત "જરા"અનિયમિત થઇ ગઈ. લંગર નું ભોજન એ પ્રસાદ સ્વારુપે છે, અને તે પ્રસાદની રીતેજ લેવાવો જોઈએ, "ઠાંસીને દાબી લ્યો" કે "  આજનો લ્હાવો લીજીએ રે,કાલ કોણે દીઠી છે " એ ભાવનાથી યાત્રાળુઓ એ દૂર રેહવું જોઈએ એમ હું માનું છું.
        મણિપુરમ, અને સુવર્ણ મઁદિર અમૃતસર ના લંગરની વ્યવસ્થા  બેનમૂન
શિસ્ત બદ્ધ, અને અનુશાશન પૂર્વકની કાર સેવા જોતા દંગ રહી  જાઓ. ન કોઈ ધક્કામુકી, ન પડાપડી, સુંદર વ્યવસ્થા, અને વિપુલ સંખ્યામાં પીરસાણીયાઓ, 

આમ જુવો તો અનુભવ લેવા જેવા યાત્રા પ્રવાસમાં
વિવિધ સ્વરૂપે વ્યક્તિત્વ દર્શન એ પણ એક લ્હાવો છે.
સમજ નથી પડતી કે આવા ધાર્મિક સ્થળોએ ધર્માદા રૂપે ચાલતા લંગરમાં પણ લોકો તેની વૃત્તિને કેમ કાબુમાં રાખી શકતા નથી. અન્ય સ્થળોના પ્રવાસીની તો ખબર નથી પણ મારા અનુભવ પ્રમાણે ગુજરાતીઓ વધુ પ્રમાણમાં પોતાની "જીવ્હા રસાળ વૃત્તિ" પ્રદર્શિત કરતા હોય છે