લુણ નું ઋણ. ભાગ-2

 વર્ષો પહેલા,ભુજ થી માનકુવા જવાને રસ્તે 20 ફૂટની નાની જગ્યામાં તનસુખશેઠના પિતાજીએ લસણની ચટણી બનાવી  વેચવાનો ગૃહ ઉદ્યોગ નાનેપાયે શરૂ કરેલો, ધીમે ધીમે કચ્છ ઉપરાંત સમસ્ત ગુજરાતમાં એ ચટણીનું વહેંચાણ વધીને આસમાને પહોંચ્યું અને આખા ગુજરાત તો ઠીક પણ વિદેશ વસતા ગુજરાતીઓમા પણ એ અતિપ્રિય બની ગઇ,લસણની જથ્થાબંધ ખરીદી કરવી, લસણની ગુણ ગોડાઉનમાં સારવી,તૈયાર થયેલ ચટણીના પેકીંગનું બજારમાં વહેચાણ કરવું, આ બધી જવાબદારી માત્ર 18 વર્ષની ઉંમરે અભ્યાસ કરતા કરતા તનસુખશેઠે નિભાવી ધંધો જમાવ્યો હતો,
એ દરમ્યાનમાં તનસુખ શેઠના  બચપણના ગોઠિયા પરમ મિત્ર ડો,ભગીરથ ત્રિવેદી અમેરિકાથી થોડા સમય માટે વતન કચ્છમાં આવ્યા ડો, ભગીરથ ત્રિવેદી US ની પ્રખ્યાત દવા શંશોધન લેબોરેટરીમા "શંશોધન નિષ્ણાત " (Research Expert) તરીકે વર્ષોથી કામ કરતા હતા.તેણે એવી સલાહ આપીકે,
 લસણના પાઉડરની માંગ યુરોપના દેશોમાં ઘણી છે, એ પાઉડરથી ગોળી અને કેપ્સુલસ બનાવી હાર્ટના દર્દીઓને દવા તરીકે અપાય છે ઉપરાંત લસણના અર્કમાંથી ઈન્જેકશન બને છે જે હૃદયરોગ, સાંધાના દુખાવા,અને પ્રસૂતાને અપાતી દવા તરીકે વપરાય છે. એક  સંશોધન મુજબ પશ્ચિમના બધાદેશોમાં આની જબ્બર માંગ છે,જો એ આ સાહસ હાથ ધરવા તૈયાર હોય તો પોતે દરેક પ્રકારની મદદ કરવા તૈયાર છે યુવાન તનસુખને મિત્રની વાત ગળે ઉતરી, બાપદાદાના સમયથી મુન્દ્રામાં રહેલ પોતાનું ફાર્મ હાઉસ વહેંચી, તનસુખે એ મૂડીનું રોકાણ ધંધામાં કર્યું, વિદેશથી મશીનરીઓ મંગાવી, પોતે જાતે દિલ્હીની ફૂડ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ માં બે મહિના રોકાઈ અને દરેક પ્રોસેસનો જાત અભ્યાસ કરી એક નવું સાહસ શરૂ કર્યું જોત જોતામાં નાની ઓરડીમાં શરૂ થયેલ ગૃહઉદ્યોગ એક વિશાળ  મલ્ટી નેશનલ ઇન્ડસ્ટ્રીમાં ફેરવાઈ ગયો.

દરમ્યાનમાં રાહુલ મોટો થતો ગયો તનસુખે વિચાર્યું કે તેને એક માત્ર સંતાન હોય, ભવિષ્યમાં આ કારખાનાનો વહીવટ એ સાંભળી શકે એવી ઉચ્ચ ડિગ્રી અપાવવી અને તે ગણતરીથી 12 ધોરણ થી મુંબઈ  સેન્ટ ઝેવિયર્સમાં ભણવા મૂકી દીધો અને ત્યાંથી પાસ થયા બાદ MBA ના અભ્યાસ માટે લંડન મોકલ્યો આમ નાની ઉંમરથી ઘરથી દૂરરહેવાને કારણે પિતાજીએ કરેલ કઠોર પરિશ્રમ અને ધંધાના વિકાસથી એ માહિતગાર ન હોતો
આ બાજુ હરિચરણ એક આજ્ઞાકિંત પુત્રની જેમ પુરી વફાદારીથી તનસુખને ધંધાના વિકાસ અને કારોભારમાં મદદ કરતા કરતા B.com  પાસ થઇ ગયો અને વહીવટ અને સંચાલનમાં સક્રિય રહી તનસુખને મદદ કરતો રહ્યો,
દિવસો, મહિનાઓ અને વર્ષો વીતતા ગયા અને પ્રૌઢ તનસુખ હવે તનસુખ શેઠ થી શહેરમાં જાણીતા થયા
લસણનો પાવડર અને અર્ક તથા સીરપ બનાવી વિદેશમાં નિકાસ થવા લાગી, બઝારમાં તનસુખ શેઠનું લસણ પાવડર ક્ષેત્રે એકચક્રીય શાશન સ્થપાઈ ચૂક્યું હતું ,20 ફૂટની જગ્યામાં શરૂ કરેલ લસણની ચટણી નો ગૃહ ઉદ્યોગ જોતજોતામાં આજે બે  એકરના વિસ્તારમાં "ગારલીક પાવડર ઇન્ડટ્રીઝ "ના રૂપમાં ફેરવાઈ ગઈ .
*******
આ બાજુ  રોહન MBA નો અભ્યાસ પૂરો કરી,ઘણાવર્ષો સુધી લંડન ની કોઈ કમ્પનીમાં અનુભવ મેળવી, એમની સાથેજ અભ્યાસ કરતી યુરોપિયન યુવતી મારિયા સાથે લગ્ન કરી સ્વદેશ પરત ફર્યો,અને તનસુખ શેઠની નાદુરસ્ત તબિયતને કારણે એને નિવૃત કરી પોતે ફેક્ટરી નો પૂરો વહીવટ સંભાળી લીધો
*******
પોતાના પિતાને ગુમાવ્યા જેટલા દુઃખ સાથે અંતે હરિચરણે કર્મભૂમિ કચ્છને અલબીદા  કરી પરિવાર સાથે દ્વારકા જવા નીકળી પડ્યો, પોતાના બહોળા અનુભવ ખંતીલા સ્વભાવ અને જ્ઞાનને કારણે ત્યાં તે સિમેન્ટ ફેક્ટરીમાં નોકરી કરવા લાગ્યો,સાથોસાથ દ્વારકાધીશજીની સેવા પહેલાની જેમ જ ચાલુ કરી હરિચરણનો એકનો એક પુત્ર શિવાંગ  પણ હવે M.D.ની પદવી લઇ ડોક્ટર થઇ ગયો હતો પિતાએ વેઠેલી કષ્ટી, જીવનના કડવા અનુભવો સાથેનો સંઘર્ષ,અને વારસાગત મળેલી સેવા વૃત્તિને કારણે શિવાંગે લગ્ન ન કરી
દીન-દુખીયાઓની સેવા કરવાનો નીર્ધાર કર્યો અને એ માટે એક NGO ટ્રસ્ટમા જોડાયો
***********
સમયનો પ્રવાહ સતત વહેતો ચાલ્યો રોહને પોતાના સાળા ડેવિડને પણ બોલાવી પોતાનીજ ફેકટરીમાં ગોઠવી દીધો દિવસો, મહિનાઓ, અને વર્ષો વીતવા લાગ્યા હવે તો  તનસુખ શેઠ અને હરિચરણ એક ભૂતકાળ બની ગયા,એક માત્ર નિશાની જો રહી હોય તો એ ઓફિસમાં લગાવેલી તનસુખ શેઠની તસ્વીર   પોતે ભાખેલા ભવિષ્ય કથનની જાણે રાહ જોવા બેઠા હોય એમ તસ્વીર રૂપે  તનસુખ શેઠ ઓફિસની દીવાલ ઉપર જડાઈ ગયા હતા
***********
તારીખ 26 જાન્યુઆરી,2001,
પ્રજાસત્તાક દિનની ઉજવણીનો હર્ષોલ્લાસ કચ્છી માડુઓ માં સવારથી જ દેખાતો હતો, વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો, અને તમામ શહેરીજનો અદમ્ય ઉત્સાહથી ત્રિરંગાને વધાવવા નીકળી પડ્યા હતા
બરાબર સવારના 8/46 મિનિટ પર ઘડિયાળનો કાંઠો થઁભી ગયો,

 કાળનો કોપ ઉતર્યો હોય એમ કચ્છની ધરા ધણધણી ઉઠી વિનાશનું તાંડવ શરૂ થયું અને ભંયકર ભૂ-કંપ આવ્યો, જોતજોતામાં પત્તાના મહેલની જેમ એક એક મકાન,અને ગઢના કાંગરાઓ ખરવા લાગ્યા રમણીય કચ્છ ભંયકર ભુતાલય બની ગયું મકાનની નીચે
 હજારોની સંખ્યામાં નગરજનો દબાયા,લોકોની ઘરવખરી,અને સામાન ચારેબાજુ વેરવિખેર હાલતમાં થઇ ગયો,જોતજોતામાં શહેરમાં માનવ લાશોના ઢગ ખડકાયા

 રાજ્ય સરકાર ઉંઘતી  ઝડપાઇ ગઈ, દેશ વિદેશથી રાહત રૂપે ફૂડપેકેટ્સ, અને પાણીના પાઉચ પહોંચતા થયા ચારે બાજુ અફરાતફડી મચીગઈ, જીવ બચાવવા લોકો જાય તો પણ ક્યાં જાય ? માત્ર કચ્છ નહીં, ગુજરાત પણ નહીં પરંતુ સમગ્ર દેશ અને વિદેશમાં  લોકો ચિંતામાં મુકાઈ ગયા અને અરેરાટી પ્રસરી ગઈ.વીજળીવેગે આ ખબર સમગ્ર દેશમાં ફેલાઈ જતાં અનેક સેવાભાવી સંસ્થાઓ,સામાજિક કાર્યકરો, ધાર્મિક ચેરીટેબલ ટ્રસ્ટ ઉપરાંત વિવિધ NGO ના ધાડા કચ્છની વેરાન ધરતી ઉપર ઉતરી પડ્યા,
વર્તમાન પત્રો અને ટીવી માં ભંયકર અને બિહામણા દ્રશ્યો જોઈ,હરિચરણનું હૃદય દ્રવી ઉઠ્યું, જે ભૂમિને પોતાની કર્મ ભૂમિ બનાવી, જ્યાં પોતે જીવનના પ્રગતિ સાધી, અને જે ધરતીનું લુણ હજુ પોતાના લોહીમાં છે, એ ભૂમિના પોતાના ભાઈઓની મુશ્કેલી સહન ન થતા પોતે ઘેર ઘેર ફરી, યથાશક્તિ સરસામાન અને ખાદય  પેકેટ્સ ઉપરાંત જરૂરી દવાઓનો ટ્રક ભરી પોતે પુત્ર શિવાંગ સાથે NGO સાથે કર્મભૂમિ નું ઋણ  ચૂકવવા નીકળી પડ્યા,
N.G.O. નો પ્રમુખ શિવાંગ,પિતા હરિચરણ,અને અન્ય 40 સભ્યો અસરગ્રસ્તોની સેવા-સુશ્રુષામાં ડૂબી ગયા,
રાહતના રસોડા ઉપરાંત વૈદયકીય સારવાર વિભાગમાં ભુખ્યા, બીમાર અને,અસરગ્રસ્ત અબાલ વૃદ્ધોની કતાર જામવા લાગી, પિતા-પુત્રને આ જરૂરિયાતમંદના ચહેરાપર ઈશ્વરના દર્શન થતા હતા તેથી આદર, અને પ્રેમથી ભૂખ્યા લોકોને પીરસી ગરમ ગરમ રસોઈ જમાડતા હતા
************
આજે ભૂકંપનો ચોથો દિવસ હતો સવારે નિયમ મુજબ 11.00 વાગ્યે રસોડું શરૂ થયું ભૂખે ટળવળતા સેંકડો માણસની કતાર જામી હતી, પિતા-પુત્ર એ બધાને પ્રેમથી જમાડતા હતા. એવામાં એક રૂખડ જેવો દેખાતો,શરીર ઉપર મેલું ફાટેલું શર્ટ, અને  ચીંથરા જેવી શાલ વીંટાળેલી, વધેલી દાઢી, અને વાળવાળો એક ઈસમ ભોજનની લાઈનમાં આગળ હાથ લંબાવી ઉભો હતો તેને હરિચરણ સામે જોયું, અને તુરતજ ભોજન લીધા વિના કતાર છોડી જવા લાગ્યો, હરિચરણનું ધ્યાન પડતા તે દોડીને પેલા ઈસમ પાસે પહોંચ્યો  અને ભૂખ્યા હોવા છતાં  ભોજન લીધા વિના નીકળી જવાનું કારણ પૂછ્યું
પેલા ઈસમે શરીર ઉપરની  ફાટેલી શાલથી પોતાનો ચહેરો ઢાંકવા પ્રયાસ કર્યો, અને આખરે એ ભાંગી પડ્યો
ધ્રુસકે, ધ્રુસકે રડતા તેણે  હરિચરણ ને પૂછ્યું, " તમે જ તો હરિચરણ ? ગારલીક પાવડર ઇન્ડસ્ટ્રીઝ ના એક્ સમયના હિસાબનીશ ?"
હરિચરણ આશ્ચર્યથી અંજાઈ ગયો,અને પૂછ્યું કે આટલા વર્ષો પછી પણ મને અહીં ઓળખી જનાર તમે કોણ છો?
પેલો ઈસમ હરિચરણના પગ પકડી મોં ફાટ રુદન સાથે બોલ્યો, "ભાઈ,હરિચરણ મને માફ કરો, હું તે ફેકટરી ના માલિક  તનસુખશેઠનો પુત્ર રોહન છું. ભૂકંપના દિવસે હું ધ્વજવંદન કાર્યક્રમમાં ભાગલેવા સવારે ઘેરથી નીકળી પડ્યો હતો, પાછળથી ભૂકંપ આવતા આપણું કારખાનું ધૂળ,અને સિમેન્ટના ઢેફાંમાં ફેરવાઈ ગયું, પત્ની મારિયા, અને તેનો ભાઈ ડેવિડ, એ તૂટીપડેલી ઇમારતના કાટમાળ નીચે દબાઈને મૃત્યુ પામ્યા,ઘર બહાર હોવાથી હું બચી શક્યો કોઈ આશરો ન રહ્યો અને  ખાવા-પીવાના પણ સાંસા પડી ગયા તેથી હું અને મારા જેવા બીજા ઘણા આવા રાહત કેમ્પ માં દિવસો ગાળીએ  છીએ"
આંખમાંથી શ્રાવણ ભાદરવો વહેતા રોહનને પોતાના પિતા તનસુખ શેઠના શબ્દો યાદ આવ્યા" યાદ રાખજે
 કે એક દિવસ એજ હરિચરણ પાસે રોટલીના ટુકડામાટે તું બે હાથ જોડીને કરગરતો ઉભવાનો છે આ મારુ બ્રહ્મવાક્ય છે "
તુરતજ હરિચરણે બન્ને હાથે તેને ઉભો કરી છાતી સરસો ચાંપી પોતે પણ રડવા લાગ્યો અને કહ્યું, "ભાઈ માફ કરવાનો સવાલ જ નથી, મારા અન્ન-જળ ખૂટ્યા હશે, તેથી હું વતન પાછો ફર્યો મારા લોહીમાં હજુ તનસુખ શેઠનું લુણ દોડે છે તું મારો નાનો ભાઈ છે,એટલું કહેતાંજ હરિચરણે પુત્ર શિવાંગને બોલાવ્યો અને રાહુલને પોતાને ઉતારે લઈ જઈ, સ્નાન કરાવી, અને બદલવા માટેના વસ્ત્રો આપવાની સૂચના આપી.
ધીમે ધીમે પરિસ્થિતિ થાળે પડતાં હરિચરણે કેમ્પ ઉપાડ્યો ત્યારે રોહનને પોતાની સાથે પોતાને ઘેર દ્વારકા   લઈ ગયો,અને ત્યાંની સિમેન્ટ કંપનીમાં માં મદદનીશ મેનેજર તરીકે નોકરી અપાવી
હરિચરણે આટલા વર્ષે પણ લુણ નું ઋણ ચુક્વ્યાનો સંતોષ અનુભવ્યો