' જબ માંઝી નાવ ડૂબો દે, ઉસે કોન બચાયે..."

સત્તા અને સંપત્તિ મેળવવા અને ટકાવી રાખવાની વૃતિ દેવોના વખતથી છે.,તે ખરાબ  નથી.

પરંતુ તે મેળવવાની અને ટકાવી રાખવાની રીત મહદ અંશે કેવી છે તેના ઉપર બધો આધાર છે.

ઇન્દ્રાસન પામવા કે ટકાવી રાખવા ભગવાન ઇન્દ્ર એ કોઈ પ્રચાર કર્યો હોય, કોઈ ચુંટણી લડ્યા હોય, કે જાહેર સભા સંબોધી હોય તેવું ક્યાય સાંભળ્યું છે ? કે, દાનવ રૂપી આંતકવાદીને રોકીને હરીફ નું કાસળ કઢાવી નાખવા સોપારી આપી હોય, તો તેનો ઉલ્લેખ પણ વાંચ્યો નથી.તેવીજ રીતે મેરૂ પર્વતને વલોણું,અને  શેષનાગને દોરડું બનાવી જયારે સમુદ્ર મંથન કર્યું, ત્યારે તેમાંથી પ્રાપ્ત થયેલી અમુલ્ય ચીજની વહેંચણીમાટે કોઈ લોહિયાળ જંગ ખેલાયો હોય,કે ઝગડા થયા હોય તેવુ  મેં ક્યાય સાંભળ્યું નથી.ભગવાન વિષ્ણુએ ઇન્દ્ર ઉપર કોર્ટ કેસ કર્યો હોય, કૈલાસપતિ મહાદેવે ભગવાન વિષ્ણુને કોર્ટની નોટીસ ફટકારી હોય તેવું  પણ ક્યાય વાંચ્યું નથી.

પરંતુ તે તો દેવોની વાત છે.કદાચ ત્યારે કોર્ટ,કે વકીલ નહિ હોય, કે દેવોને " બતાડી દઉં" " હું જોઈ લઈશ ""લડી જ લેવું છે " તેવી કોઈ સ્વાભિમાન અને વટની વાત કરવાની ફાવટ નહિ હોય તેમ પણ બને પરંતુ આપણે તો સર્જનહારનું એવું સર્જન છીએ કે,"ઝુકી જવાની વાત જ નહિ", "નમતું શા માટે જોખવું" તેવી વિદ્વત્તા ની ભાષા શીખીને જ જન્મ્યા છીએ,પછી તે ઘર હોય કે પર હોય, કુટુંબ હોય કે ત્રીહ્યાત હોય

જ્યારથી માનવી બુદ્ધિ વાપરતો થઇ ગયો ત્યારથી પ્રેમ લાગણી અને કુટુંબ વત્સલતાની  ભાવના

વિલીન થઇ જાય છે.હૃદય અને બુદ્ધિને બાર ગાઉનું છેટું છે.આંખ થી હૃદય સુધી જતો રસ્તો એ છે કે જે

બુદ્ધિમાંથી પસાર થતો નથી.અને જે રસ્તો બુદ્ધિ માંથી પસાર થઇ ને જ રહે છે,એ રસ્તો બહુધા હૃદય સુધી પહોચતો નથી.

"જર, જમીન, અને જોરુ એ ત્રણ કજીયાના છોરું " ની પ્રતીતિ આપણા રોજબરોજના જીવનમાં જોઈએ છીએ ,પિતા પાસેથી મકાન પડાવી લેવા પુત્રે કરેલા ખોટા દસ્તાવેજ, વિધવા મા ની મરણ મૂડી પચાવી પાડવા પુત્રે મા ને રેહંસી નાખી, જમીનના ઝગડામાં ભાઈ એ ભાઈ નું ખૂન કર્યાનું પણ વાંચીએ છીએ.

સંપતિ મેળવવાની આ રીત ખોટી છે.દિન પ્રતિદિન આપણી "ધન-ભૂખ" કુટુંબ અને લોહીના સબંધોને પણ વિસરી જાય છે.અને આવા કિસ્સા સમાજના ઉજળીયાત ગણાતા,ખાનદાન, શિક્ષિત,અને કહેવાતા સંસ્કારી લોકોમાં હોય તો અશિક્ષિત,અને પછાત લોકોની તો વાત જ ક્યાં વીચારવાની ?

 માસિક માત્ર  રૂપિયા ૩૫/ ના પગારથી નોકરી શરુ કરનાર અને લગભગ એક સૈકા નજીકની ઉમરપછી રૂપિયા ૧૫૦૦/ નું  પેન્શન મેળવતા બાપે  સંતાનોને સંસ્કાર અને કેળવણી સિવાય કોઈ મૂડી ન આપી.દિવસ રાત સંતાનોના ભવિષ્યના સુખનો વિચાર કરતા કરતા,પોતાનો  જીવન કાળ બે જોડી કપડામાં પૂરો કરનાર બાપને પોતાના આપેલા સંસ્કાર અને કેળવણી ઉપર ગૌરવ હતું.

તેવા  મા-બાપની હયાતી પછી તેની મિલકતમાં ભાગ પડાવવા કોર્ટ,કચેરી અને કાવા-દાવાનો આશરો લેતા શ્રીમંત સંતાન, પરિવારના અન્ય સભ્યો ને કોર્ટમાં ઢસડી જતા અચકાતા નથી.

કહેવાતી શ્રીમંતાઈ પાછળ  ધનભુખ અને ગરીબ મનોદશા દેખાય છે.

અને જુવો તો ખરા..કે આજ લોકો પોલા,પોલા મો એ અમિરાઈની ફિલસુફી હાંકતા બોલે છે કે, આપણે "જન્મ્યા ત્યારે પહેરેલ ઝબલાને ખિસ્સું ન હતું,અને મરશું ત્યારે કફનને પણ ખિસ્સું નહી હોય "
 "સિકંદર જેવો સિકંદર વિશ્વવિજેતા હોવા છતાં ખાલી હાથે ગયો "

પોથીમાંના રીંગણા જેવી વાત કરતા તેના અંતરાત્માને પણ પોતે છેતરે છે.

જેની સાત પેઢીમાં કોર્ટ કે પોલીસસ્ટેશન જોયા નથી,કે તેઓના નામ તેને  ચોપડે ચડ્યા નથી.તેવા પ્રતિષ્ઠિત માં-બાપના નામને લાંછન લગાડી સંતાન તરીકે નું માં-બાપને ઋણ ચુકવતા સંતાનોને પણ મેં જોયા છે. (સાચા અર્થમાં " કુળ એકોતેર ડુબાડ્યા રે" )આવા લોકોની મનોવૃત્તિ ખરેખર અભ્યાસ કરવા જેવી હોય છે.પિશાચી માનસ માં "ધનભુખ" નો કીડો છે કે પરિવારથી બદલો લેવાની આગ સળગે છે ?પરિણામે આવા  લોકો પરીવારથી વિખુટા પડી જાય છે,વિભીષણે સત્યને સાથ દેવા પરિવાર છોડ્યો,પણ કેટલાક રાવણ  અસત્યનો સાથ લેવા જતા પરિવાર તેને છોડે છે.બહોળો પરિવાર હોવા છતાં એકલવાયું જીવન જીવતા થઇ જાય છે.પરિવાર સબંધ તોડી નાખે છે, જે સન્માનજનક ઉમરે માન અને ગૌરવથી જીવવાનું હોય, તેને બદલે ધ્રુણા,તિરસ્કાર, નફરત અને ઉપેક્ષા મળતા થઇજાય છે. જીવનના સંધ્યાકાળે અપમાનિત જીવન જીવવું પડે તે કેવી દયાજનક પરિસ્થિતિ ગણાય. લાગણીની જગ્યાએ હક અને સંપતી વાપરનારો જેમ કુટુંબમાં માર ખાઈ જાય છે,તેમ હૃદયની ભાષા વાપરવાની જગ્યાએ બુદ્ધિની ભાષા બોલવા લાગનારો યે, કુટુંબમાં માર જ ખાય છે.

"અદાલત માં ન્યાય ભલે શોભતો  હોય ઘર અને પરિવાર સમાધાન થીજ શોભે છે, હક ની મારામારી અદાલત માં ભલે થતી હોય,ઘર તો કર્તવ્ય ના ખ્યાલ થી જ ગોરવ પામે છે. અધિકારની વાતો પરાયા 

વચ્ચે ભલે થતી હોય મામકાની સાથે તો ત્યાગ ની વાતોજ શોભે "'

તેમાં પણ પરિવાર અને કુટુંબને લાગેવળગે ત્યાં સુધી બહારવાળા મારી જાય એની વેદના તો હજી કદાચ સહન થઇ જાય,પણ મારનારો જયારે ઘરનો જ છે તેવો ખ્યાલ આવી જાય ત્યારે એની વેદના અસહ્ય જ બની જાય છે. આ વાત ઉપર થી મારું ક્યાંક વાંચેલું મને યાદ આવે છે.

" લુહાર અને સોની.

 બંને વચ્ચે એક નાનકડી દુકાન બંને જણા સાથે કામ કરે. લુહાર લોખંડ ટીપી ઓજારો બનાવે, સોની સોનું ટીપી ઘરેણા બનાવે.

એક વાર એવું બન્યું કે લોખંડના ટુકડાને ટીપતા ટીપતા,લુહારનો હથોડો ટુકડાની ધાર પર પડ્યો અને એ ટુકડો ઉછળીને સીધો બાજુમાં સોનીની ભઠીમાં સોની સોનાને ટીપતો હતો ત્યાં પડ્યો.

ઘણા વખત થી સોનાના ટુકડાના મનમાં એક પ્રશ્ન પૂછવાની ઈચ્છા હતી પણ ગમે તે કારણે તેમાં તેને સફળતા નહોતી મળી.પણ આજે જયારે સામે ચડીને જ લોખંડનો ટુકડો પોતાની બાજુમાં આવી ગયો

ત્યારે તેને લાગ્યું કે મનમાં ઘુમરાતી શંકાનું સમાધાન કરી જ લેવા દે.પૂછ્યું તેણે લોખંડના ટુકડાને

" લોખંડ ભાઈ ,! એક પ્રશ્ન નો જવાબ દેશો ?

" પૂછો "

ભઠ્ઠીમાં નાખી લુહાર જો તમને ટીપે છે,તો ભઠ્ઠીમાં નાખીને સોની મનેય ટીપે છે.વેદના જો તમને થાય છે તો મનેય કઈ ઓછી વેદના થતી નથી.પણ હું એવો લાંબો  કોઈ અવાજ કર્યા વિના સોનીના હાથનો માર ખાઈ લઉં છું જયારે તમે માર ખાતા ખાતા કેટલો મોટો અવાજ કરો છો ? મારે એ જાણવું છે કે,આટલો મોટો અવાજ કરવા પાછળનું કારણ શું છે ?

પ્રશ્ન સાંભળી લોખંડના ટુકડાની આંખમાં આંસુ આવી ગયા બોલ્યો " સોનાભાઇ,તમારી વાત તો સાચી છે. સમાન વેદના છતાં મારો અવાજ કેમ મોટો છે, તો સાંભળો એનો જવાબ...

"તમને હથોડીનો માર પડે છે એ વાત સાચી પણ તમને મારનારો તમારો જાતભાઈ નથી.જયારે મારાપર જે  હથોડો તૂટી પડે છે,એ આખરેતો મારો જાતભાઈ છે.બહારવાળા મારી જાય એની વેદનાતો હજી કદાચ સહન થઇ જાય,પણ મારનારો જયારે ઘરનોજ છે તેવો ખ્યાલ આવી જાય ત્યારે એની વેદના અસહ્ય જ બની જાય ! હવે તમેજ કહો માર ખાતા,ખાતા મારાથી ચીસ પડી જાય એમાં આશ્ચર્ય શું છે ?"

*
*

" જિંદગીને મોતનો જો ભેદ ના રાખો તમે,

  જેના ખાલી હાથ છે એ સૌ સિકંદર લાગશે !.."
*** સ્વલિખિત "મોગરાની મહેક" માંથી