સાસુવટ

 34 વર્ષની નોકરી બાદ આવતે મહિને શાંતિદાસ સેવા નિવૃત્તિ થવાના હતા. નિવૃત્તિને કારણે અત્યાર સુધી મળતી સરકારી રહેણાંકની સુવિધા પણ હવે બંધ થવામાં હતી.
સાધારણ નોકરી,સામાન્ય પગાર અને અત્યાર સુધીની બચતમાંથી ત્રણ દીકરાઓને અભ્યાસ તથા લગ્ન જેવા સામાજિક વ્યવહારો કરતા એની પાસે કોઈ મોટી બચત રહી નહોતી એટલે પોતાનું કહેવાય એવું ઘરનું ઘર એ બનાવી શક્યા ન હોતા તેથી નિવૃત્તિ બાદ દીકરાને ઘેર રહેવાનો વારો આવતા એક દિવસે શાંતિલાલે પત્ની ચિત્રાને કહ્યું,"આવતે મહિને હું નિવૃત થતો હોઉં આપણે આ સરકારી ક્વાર્ટર ખાલી કરવું પડશે અને દીકરાને ઘેર સ્થળાન્તર કરવું પડશે મોટો દીકરો મહેશ તો ઘર જમાઈ થઈને રહે છે એટલે એને ઘેર જવાનો તો સવાલ જ ઉભો નથી થતો,બીજા દીકરા રમેશે કેરાલિયન સાથે પ્રેમલગ્ન કર્યા છે,તેને ગુજરાતી લખતા-બોલતા કે આપણી રસોઈ પણ આવડતી નથી તેઓ એની રીતે પોતાનું ચલાવે છે તેથી તને એને ઘેર પણ ફાવે નહીં મારી વાત જુદી છે હું સમય સંજોગ પ્રમાણે બધે સમાઈ જાઉં એમ છું, સવાલ માત્ર તારા પૂરતો છે. બાકી રહે છે સુરેશ એની પત્ની પારુલ મા-બાપ વિનાની ગરીબ ઘરની નમ્ર,શાંત અને વિવેકી છે.સુરેશ પણ  સીધો સાદો કહ્યાગરો છે પણ ......."
" પણ.... શું ? ચિત્રાએ શાંતિદાસ તરફ જીણી આંખે જોતા પ્રશ્ન કર્યો  ?
" પણ શું ? એ તું તારી જાતને પૂછ.તું સારી રીતે એ જાણે છે છતાં તારે મારે મોઢે જ સાંભળવું હોય તો, પણ ઈ  કે તારો સ્વભાવ વિચિત્ર હોવા કારણે તને પારુલ સાથે કાયમ વાંધા પડવાના છે,આપણે હવે આ ઉંમરે જયારે પરવશ થઈને દીકરા-વહુને આશરે રહેવાનું હોય ત્યારે આપણો  સ્વભાવ થોડો કુણો રાખવો પડે અત્યારસુધી બધું એટલે ચાલ્યું કે આપણે સ્વતંત્ર રહેતા હતા, હવે આપણે દીકરાને ઘેર રહેવાનું છે પછી રોજ ઉઠીને વહુને ટકટક કરી તારા સ્વભાવ પ્રમાણે સાસુવટ કરે તો એ પણ સહન ન કરે, એને તો રોજનું થયું ક્યાં સુધી એ સહન કરે ?
" હજુ તો દીકરાને ઘેર પગ નથી મુક્યો,ત્યાં વહુના ઉપરાણા શરૂ કરી દીધા ? તમે શું એમ કહેવા માંગો છો કે આટલા વર્ષે આપણે આપણી જીવન શૈલી બદલાવીને એની લાઈફ સ્ટાઇલ મુજબ  જીવવું ?અને પરવશ શેના? પચીશ પચીશ વર્ષ દીકરાને ઉછેરીને મોટો કર્યો છે, ભણાવ્યો છે,પરણાવ્યો છે પંડ ઉપરના દાગીના ઉતારીને વ્યવહાર કરિયાવર કર્યો છે આપણો તેના ઉપર પુરો હક્ક છે. હવે બીજા પચીશવર્ષ તો તેણે આપણું કરવું નથી ?આવી નિર્માલ્ય વાત જ કરવી ખોટી છે" વૈશાખના તપતા સૂરજ જેવા તેવરથી ચિત્રાએ જવાબ વાળ્યો
" પચીશ વર્ષ આપણે જે કર્યું એ આપણી ફરજ બજાવી છે એથી વિશેષ કંઈ નથી કર્યું, અને આજે  એ પણ પોતાની ફરજ બજાવવા તૈયાર છે.આપણે જે કર્યું એનો અર્થ એ નથી કે દીકરાના ઘરમાં દાદાગીરી કરી,
જો હુકમીથી ત્યાં રહેવું  સાઈઠ વર્ષ પછી હૃદય ઉપર પથ્થર મૂકીને અને જીભે તાળું રાખીને જીવતા શીખવું  પડે નહીં તો ક્યાંયે ન પોસાયેં તમારો હક્ક તમારા દીકરા ઉપર છે એની વહુ ઉપર નથી.વહુ પારકી દીકરી છે એના ઉપર આપણી જો હુકમી ન ચાલે નહીતો બીજે દિવસે વૃદ્ધાશ્રમના દરવાજા દેખાડી દે,આટલી ઉંમરે એટલી સમજ કે પાકટતા કેમ નથી ? ધાન વિના જીવાશે પણ સમાધાન વિના જીવી નહીં શકાય જો તારે તારો સ્વભાવ બદલવો જ ન હોય તો બહેતર છે આપણે અહીં ગામના વૃદ્ધાશ્રમમાં જ રહીએં "ચિત્રાના જવાબથી અકળાયેલ શાંતિદાસે કહ્યું.
"  સારું લાગે તો એમ કરો, સમાજ શું કહેશે ?ત્રણ ત્રણ દીકરાએ મા- બાપ વૃદ્ધાશ્રમમાં રહે એમાં તમારી નહીં દીકરાઓની આબરૂ જશે," ચિત્રાએ પ્રતિકારાત્મક  જવાબ આપતાં કહ્યું
*****
બે ચાર દિવસ પછી શાંતિદાસે પુત્ર સુરેશને ફોન કરી રવિવારે ઘેર આવી જવા ટેલિફોન કર્યો
બીજે જ રવિવારે સુરેશ પપ્પા-મમ્મીને મળવા આવ્યો, સાંજે ચિત્રા કથાશ્રવણ માટે જતાં પિતા-પુત્ર ઘરમાં એકલાજ હતા ત્યારે શાંતિદાસે વાત માંડતા સુરેશને કહ્યું " જો બેટા, આવતે મહિને હું નિવૃત થતો હોઉં આ સરકારી આવાસ ખાલી કરવું પડશે, એ સંજોગોમાં અમે બન્ને તારે ઘેર રહેવા આવવાનું વિચારીએ છીએ, હું તો ગમે ત્યાઁ ગમે તે સંજોગોને અનુરૂપ થઇ જાઉં એમ છું પણ પ્રશ્ન તારી મા પૂરતો છે,પહેલેથી વિચિત્ર અને ટકટક કરવાના સ્વભાવે એ ક્યાંય પોષાય એમ નથી એ હું બરોબર જાણું છું.અમેં ભાડાનું ઘર લઈને અહીં જ રહેવા વિચાર કર્યો, પણ ટુંકા પૅનશનની રકમમાં એ પણ પરવડે એમ નથી.પારુલ મા-બાપ વિનાની છોકરી છે એને માની હૂંફ અને પ્રેમ આપવાને બદલે જો તારી મા પોતાની રીતેજ વર્તે તો કદાચ તમે બન્ને તો સહન કરી લો પણ મારો જીવ બળીને રાખ થઇ જાય આમ હું અત્યારે ત્રિભેટે ઉભો છું તેથી તારી સલાહ લેવા તને અહીં બોલાવ્યો છે "
"પપ્પા, બસ,આટલી નાની બાબતે તમે મુંજાઈ ગયા ? ત્યાં આવવા માટે પૂછવાનું જ ન હોય સીધો ફોન કે પત્ર દ્વારા તમારા આવવાના દિવસની જાણ જ કરવાની હોય.તમે લેશમાત્ર ચિંતા કર્યા વિના ત્યાં ચાલ્યા આવો હું જેમ મમ્મીનો સ્વભાવ જાણું છું એમ પારુલ પણ તેના સ્વભાવથી પરિચિત છે.અગાઉ પણ ઘણા કિસ્સામાં પારુલ ગમ ખાઈને બેસી રહી છે.બાકી બીજું બધું હું સંભાળી લઈશ તમેં ચિંતા ન કરો"
પુત્રની સમજણપૂર્વકની સાંત્વનાથી શાંતિદાસની આંખમાં પાણી આવી ગયા.
******
 નિવૃત થઈને શાંતિદાસ અને ચિત્રા દીકરા સુરેશને ઘેર રહેવા ચાલ્યા ગયા.અઠવાડિયું તો બરાબર ચાલ્યું ખુદ શાંતિદાસને પણ મનમાં આશ્ચર્ય સાથે શાંતિવળી કે હાશ,આખરે ચિત્રાને મારી સલાહ ગળે ઉતરી
પણ શાંતિદાસની એ શાંતિ ફરી થોડા દિવસમાં અશાંતિમાં ફેરવાઈ ગઈ.
એક દિવસ સવાર સવારમાં પારુલે મંદિરે દર્શન કરવા જતાં  ચિત્રાને પૂછ્યું " મમ્મી ગઈકાલે ફ્રીઝમાં બે કેરી મૂકી હતી....."
" એ હું ખાઈ ગઈ તમારી મને પૂછવાની હિંમત કેમ ચાલી ? ગઈકાલે મારે સોમવારનો ઉપવાસ હતો એટલે ફ્રીઝમાં જોઈ અને હું ખાઈ ગઈ એ માટે મારે તમારી પરવાનગી લેવી પડે ?"
આગલી રાત્રે ફ્રીઝમાં મુકેલી કેરી ન દેખાતાં પારુલે  ચિત્રાને જ્યાં પૂછવું શરૂ કર્યું ત્યાંતો  પારુલની અધૂરી વાતે જ ચિત્રાએ એને તોડી પાડતો જવાબ પરખાવી દીધો
પારુલે ખુલાસો કરતા કહ્યું કે " મમ્મી તમને ભાવે છે એટલે જ આજે રસ કાઢવા ખાસ રત્નાપૂરી હાફુસ મગાવી છે કાલ રાત્રે બોક્સ ખોલી મેં બે કેરી ફ્રીઝમાં જુદી કાઢી એટલે મૂકી હતી કે આજે એકાદશી છે મંદિરમાં એક કેરી મુકીશ અને મંદિરની બહાર બેસતા એક અપંગ ભિખારીને બીજી આપીશ મને એમ થયું કે આજે આપણે રસ ખાઈએ એ પહેલાં ભગવાનને ધરીને ખાઈએ તો સારું અત્યારે એ કેરી ન જોતા મેં ખાલી પૂછ્યું
" તમારું પ્લાનિંગ શું હોય એ મને કેમ ખબર પડે ?કોઈ દિવસ સાસુ તરીકે મને કંઈ પૂછીને કરો છો તે આજે મને પૂછવા આવ્યા ?" ભભૂકેલ અગ્નિની જેમ ચિત્રાએ ફૂફાડો માર્યો
"કંઈ વાંધો નહીં હું બોક્સમાંથી બીજી કેરી લઇ મંદિરે જઇ આવું" એટલું કહેતાં પારુલ બીજી કેરી લઇ મંદિરે જવા રવાના થઇ.
પારુલના ગયા પછી શાંતિદાસ બોલ્યા "શા માટે તમે તમારું સાસુપણું બતાવો છો ? પારુલે શું ખોટું પૂછ્યું કે આવો અવળો અને તોછડો  જવાબ આપવો પડ્યો તમારી કર્કશ જીભ છરીની જેમ ચાલે છે, જાણે કેમ તમે તમારું વર્ચસ્વ સ્થાપવા અહીં આવ્યા હો.સમસ્ત બ્રહ્નાંડમાં એક જીભ જ એવું સ્થળ છે જ્યાં અમૃત અને વિષ બન્ને એકસાથે વસે છે કોનો ઉપયોગ કરવો એ વ્યક્તિ માત્રના હાથમાં છે જીભમાં મીઠાશ કેમ નથી આવતી ?આ બધું પાછલી ઉંમરે જયારે પથારીવશ થશો ત્યારે નડશે " હિંચકે સાથે બેઠેલા શાંતિદાસે ચિત્રાને ટપારતા કહ્યું 
" તમે ચૂપ બેસો થોડી ધાક તો રાખવી જ પડે નહીતો આજની વહુ મને અને તમને પણ વહેંચીને આવે તમને શું એમાં ખબર પડે ?" ચિત્રાએ નાક ઉપર આંગળી મૂકી ડોળા ફાડતા કહ્યું 
" અરે મૂર્ખ, વહુ એ પુત્રથી વધુ કહેવાય એટલેજ એને પુત્રવધુ કહેવાય છે તું જેને ધાક કહેછે એ ધાક નહીં પણ એ તારી જોહુકમી છે એક વાત સમજી લેજે કે તું એના મૌનને એની સ્વીકૃતિ,અને સહનશીલતાને એની શરણાગતિ ન સમજતી એ બન્ને વસ્તુ શાંત જ્વાળામુખી છે જ્યાં સુધી ભભૂકે નહીં ત્યાં સુધી જ સારા છે.
ગાંડી,જયારે આ દેહમાંથી પ્રાણ ઉડી જશે અને આયખું બળીને રાખ થઇ જશે ત્યારે પાછળ વધેલી અઢી કિલો રાખમાં તારી ધાક ,જોહુકમી, અને કહેવાતો તારો પ્રભાવ ગોત્યા નહીં જડે પ્રાણ ઉડી ગયેલ ખોળિયું પડ્યું હશે ને ત્યાં કોડિયું આ વહુ જ મુકશે તે તું ન ભૂલતી તારું નામ ચિત્રા નહીં પણ વિચિત્રા હોવું જોઈતું હતું " વહુ સાથેના અભદ્ર વર્તનથી વ્યથિત થયેલ શાંતિદાસે કહ્યું
****
" પારુલ, તું  ક્યાં છે ?" એક દિવસ સવારમાં  ચિત્રાએ બુમ મારી પારુલને પૂછ્યું 
" મમ્મી રાત્રે બન્ટીએ કાગળ ફાડીને કચરો કર્યો હતો એટલે હું પપ્પાજીનો રૂમ સાફ કરું છું," પારુલે કચરો વાળતાં  કહ્યું
બસ, ચિત્રાએ રૌદ્ર સ્વરૂપ ધારણ કર્યું "તમારા સસરા પોતાના રૂમમાં એકલા બેઠા હોય ત્યારે એ રૂમમાં દાખલ ન થવું મર્યાદાનું કોઈ ભાન છે ? કચરો કામવાળી આવશે ત્યારે સાફ થશે તમે બહાર આવો "
ચિત્રાના આગ ઝરતા વેણ સાંભળી પારુલ પાણી પાણી થઇ ગઈ એની આંખમાં આંસુ આવી ગયા. શાંતિદાસ પણ કાપોતો લોહી ન નીકળે એવા થઇ ગયા મનમાં બોલ્યા " આને કંઈ બોલવાનું ભાન છે ?એકલા બેસેલા બાપની રૂમમાં દીકરી જાય એને મર્યાદા ભંગ કહેવાય ? એના બોલ્યાનો શું અર્થ નીકળે છે એનું પણ એને ભાન નથી, પારુલ નાની નથી બધું સમજે છે પણ મારી અને સુરેશની ખાતર થઈને સામો જવાબ આપતી નથી"   
બાજુની રૂમમાં છાપું વાંચતા સુરેશને કાને ચિત્રાના શબ્દો અથડાયા સુરેશે બહાર આવીને કહ્યું " બસ કર મમ્મી તું શું બોલે છે એનો તને ખ્યાલ છે ?પપ્પાની ઉંમર અને ઈજ્જતનો તો વિચાર કર મનમાં આવે એ રીતે બસ બોલ્યા જ કરવાનું ?"
ચિત્રાએ સામે ભભૂકતાં કહ્યું " તું ચૂપ કર, તારા કરતા મેં વધુ દિવાળી જોઈ છે તને શું ખબર પડે " પારુલની હાજરીમાં અપમાનિત થયેલ સુરેશ ગમ ખાઈને બેસી રહ્યો અને સ્વગત બોલ્યો "પપ્પા સાચા છે આ કોઈ જગ્યાએ પોષાય એમ નથી પારુલની ખાનદાનીને એ એની નબળાઈ સમજે છે "
****
આમને આમ દિવસો,મહિના અને વર્ષો વીતવા માંડ્યા, રોજ સવારે કોઈને કોઈ બહાને પારુલને અપમાનિત કરવાની ચિત્રા તક જ શોધતી હોય અને એવી તક મળતા જ ચિત્તો જેમ શિકાર ઉપર તૂટી પડે એમ તૂટી પડતી
*****
ચિત્રાના આવા વર્તનથી અસંતુષ્ટ શાંતિદાસ મનમાંને મનમાં શોષાવા લાગ્યા અને એમાં બીમાર પડ્યા 
બહુ જ ટૂંકી બીમારીમાં શાંતિદાસે એક દિવસ પોતાના અંતિમ શ્વાસ  છોડી પરમ શાંતિની દુનિયામાં ચાલ્યા ગયા.શાંતિદાસ ચિત્રાથી છૂટ્યા અને ચિત્રા શાંતિદાસથી છૂટી
સુરેશે પિતાજીના અવસાનના સમાચાર મોટાભાઈ મહેશને ફોનથી આપ્યા મહેશે જવાબ આપ્યો કે "હું  બિઝનેસ ટુર માટે યુરોપ જતો હોઉં અને આજરાતની જ મારી ફ્લાઇટ હોય પિતાજીના અંતિમ સંસ્કારમાં હું હાજર રહી નહીં શકું,મમ્મીને મારા વતી આશ્વાસન આપજે,યુરોપથી પાછા ફરે હું એની સાથે વાત કરીશ " આટલું કહી ફોન મૂકી દીધો
ત્યારબાદ સુરેશે વચલાભાઇ રમેશને પિતાજીના અવસાનની જાણ કરતા તેનો જવાબ આવ્યો " પપ્પાના અંતિમ સંસ્કાર વેળાએ હું હાજર રહેવા કોશિશ કરીશ, હાલ યુનિવર્સીટીની પરીક્ષાઓ ચાલતી હોય અને તારી ભાભી એમાં વ્યસ્ત હોવા સબબ એ નહીં આવી શકે મારે પણ અગત્યની બીજી કામગીરી હોય હું અંતિમ સંસ્કાર પતે તુરત જ નીકળી જઈશ"      
શાંતિદાસના અંતિમ સંસ્કાર પુરા થયા. હાજર રહેલ રમેશે કહ્યું " મહેશ તો યુરોપ બેઠો છે, હું વચેટ પુત્ર હોવાથી મારી કરેલી વિધિ શાશ્ત્રના કહેવા અનુસાર પહોંચે નહીં, વળી અગ્નિ સંસ્કાર પણ તે જ આપ્યા હોય, પપ્પાની બારમા તેરમાંની વિધિ પણ તું ઉકેલી નાખજે  હવે હું એ દિવસોમાં ફરી અહીં નહીં આવું " કહી રમેશ સ્વ સ્થાને જવા નીકળી ગયો 
******
શાંતિદાસની બારમા તેરમાંની વિધિ રમેશે એકલા હાથે સંપન્ન કરી લીધા બાદ બે-ત્રણ દિવસે ચિત્રાએ કહ્યું 
" તારા પપ્પાની બેગ હવે તપાસી તેણે જો કોઈ વીલ કર્યું હોય તો એની તપાસ કરી મને આપ, હું ત્રણેય  પુત્રોની હાજરીમાં એ વીલ વાંચી એ મુજબ વ્યવસ્થા કરી દઉં અને એ દિવસે બન્ને ભાઈઓને અહીં રૂબરૂ આવવાનું કહી  દેજે "
ચિત્રાની સૂચના મુજબ એક દિવસે સુરેશે પપ્પાની બેગ તપાસતાં એમાંથી એક સીલબંધ કવર હાથ લાગ્યું 
રાત્રે તેણે મોટાભાઈ મહેશને ફોન કરી પપ્પાના વીલ વાંચન સમયે હાજર રહેવાના મમ્મીના આગ્રહની વાત કરી. મહેશે ફોન માં જણાવ્યું " પપ્પાના વીલમાં કોઈ ભાગ-લાગની વાત હોય તો એમાં મને રસ નથી આજ સુધી મમ્મી-પપ્પા તારી જોડેજ રહ્યા હોય જે કંઈ હોય એ મારો  ભાગ તને રાખી લેવાની સંમતિ આપું છું પણ  
જો કોઈ એની પાછળની સૂચના હોય તો એ મને જણાવજે જેથી હું એ મુજબ અમલવારી કરી શકું "
આટલું કહી ફોન મૂકતાં પોતાની પત્નીને કહ્યું " પપ્પાના વીલમાં હોય પણ શું ? મને તો ડર છે કે ક્યાંક ચૂકવવાનું  બાકી રહેલ કરજની યાદી ન મોકલે તો સારું " 
એવી જ રીતે વચલા ભાઈ રમેશને ફોન કરતા તેણે જણાવ્યું કે "મને પપ્પાના વીલમાં કોઈ રસ નથી એની પાસે ચાર જોડી કપડાં,એક કાનટોપી અને મફલર તથા દાઢી કરવાના સામાન સિવાય બીજું હતું શું ? કે વીલ વાંચન સમયે હાજર રહેવાનો મમ્મી આગ્રહ રાખે છે એને કહી દે જે કે હું નહીં આવી શકું " એટલું કહી તેણે પણ ફોન મૂકી દીધો 
આખરે એક દિવસ ચિત્રાએ શાંતિદાસનું વીલ પોતે વાંચી સંભળાવવાનો નિર્ણય કરી બન્ને મોટાભાઈઓની ગેરહાજરીમાં વીલ વાંચન થયું  ચિત્રાએ કવર ખોલી વાંચવું શરૂ કર્યું 
" મારા વ્હાલા સંતાનો,
બહુ જ સામાન્ય આર્થિક સ્થિતિમાં મેં તમને ત્રણેય ભાઈઓને લોન લઈને ઉચ્ચ શિક્ષણ અપાવ્યું તમારી આવતીકાલને ઉજળી બનાવવા મેં મારો વર્તમાન અંધકારમય રાખ્યો અને એટલે હું બે રૂમ-રસોડાનું ઘરનું ઘર ન બનાવી શક્યો  નિવૃત્તિ સુધી ત્રણેય ભાઈઓના લોનના હપ્તા ભરી ખુબ જ ખેંચમાં હું જીવ્યો તેમ છતાં કપરા સંજોગોમાં પણ મેં તમારા કોઈ પાસે હાથ લંબાવ્યો નથી આ બધું જ તમે જાણો છો જેથી આશીર્વાદ સિવાય તમને આપવા મારી પાસે કંઈ નથી.  એ તો બધું ઠીક છે. 
ચી.સુરેશને ભલામણ કરવાની મહત્વની વાત એ છે કે મારા અવસાન પછી તેની મા ચિત્રાને   શહેરના વૃદ્ધાશ્રમમાં મૂકી આવજો છેલ્લા પાંચેક વર્ષ સુધી હું ચી.સુરેશ સાથે રહ્યો એ દરમ્યાન મેં ચિત્રાના વિચિત્ર વર્તનનો અનુભવ કર્યો છે, વાત વાતમાં સૌ.પારુલ જેવી ગરીબડી વહુને ઉતારી પાડવામાં ક્યારેય એણે કચાશ નથી રાખી તેનો હું સાક્ષી છું  મેં વર્ષો સુધી તેના સ્વભાવને સાંખ્યો પણ હું નથી ઈચ્છતો કે મેં જે ભોગવ્યું એ સુરેશ કે સૌ.પારુલ ભોગવે જો તમે તેની સહેજ પણ દયા ખાઈને તમારી જોડે રાખશો તો એક દિવસ તમારે પતિ-પત્નીએ છુટા પડવાનો વારો આવશે માટે સહેજ પણ દયા ન ખાશો સાથે રહેવાથી તમારી સુખની જિંદગીમાં પલીતો ચાંપશે એટલું જ નહીં પણ ચી.બન્ટીના સંસ્કાર ઉપર પણ એની ઘેરી અસર પડશે મારી હયાતી પછી મળતા વિધવા પેંશનની રકમ વૃદ્ધાશ્રમમાં તેની ફી રૂપે આપી દેવી
મારી આ સૂચનાનું પાલન ઈશ્વરને આપેલું વચન સમજી પાળવું એવી સુરેશને ભલામણ કરું છું "
લી.પપ્પાના શુભાશિષ
વીલવાચન પૂરું થતાં ચિત્રા સુરેશ અને પારુલની આંખમાંથી શ્રાવણ ભાદરવો વહેવા શરૂ થઇ ગયા.
વાતાવરણમાં સન્નાટો છવાઈ ગયો.ધીમે ધીમે એક પછી એક ઉઠી પોતાની કામગીરીએ વળગી ગયા       
*****
         

એ જ રાત્રે સુરેશ અને પારુલ પોતાના શયનખંડમાં મૌન, વિચારાધીન સ્થિતિમાં બેઠા હતા એવામાં પારુલે કહ્યું " સુરેશ, પપ્પાએ મારી દયા ખાઈને જે નિર્ણય લીધો છે એ એની રીતે કદાચ યોગ્ય હશે પણ હું મમ્મીને વૃદ્ધાશ્રમમાં મોકલવા ખુશી નથી.કબૂલ છે કે એનો સ્વભાવ કચકચિયો છે, દૂધમાંથી પુરા કાઢે છે અને એ વસ્તુ પપ્પાએ પણ વર્ષો સુધી ભોગવી છે, પણ આજે એની જગ્યાએ મારી મા હોય અને તેને વૃદ્ધાશ્રમમાં દાખલ કરવાની નોબત આવે તો હું શું એ સહન કરી શકું ? આખરે એ આપણા માવતર છે, હોય ઉંમરે સ્વભાવ બદલાતા એવી જીણી મોટી કચકચ કરતા હોય પણ એનો અર્થ એવો થોડો છે કે જેણે નવ મહિના પેટમાં સાચવીને મોટા કર્યા, પોતે ન ખાઈને બાળકોના પેટ ભર્યા એ મા ને એની ઉતરતી અવસ્થાએ આપણે વૃદ્ધાશ્રમમાં ધકેલી દેવા ? સુરેશ કંઈક વિચાર આ મારાથી સહન નથી થતું "
સુરેશે જવાબ વાળતા કહ્યું "આજ સુધી મેં મારા પપ્પાનું એક પણ વેણ ઉથાપ્યું નથી,અને એને મારામાં પૂરો વિશ્વાસ અને શ્રદ્ધા છે કે આજે પણ હું એનું વેણ ઉથાપીશ નહીં વળી તેઓ લખે છે કે મને આપેલું વચન એ ઈશ્વરને આપેલું વચન છે એમ સમજવું,એવા સંજોગોમાં હું પપ્પાનું વેણ લોપીને તેનો તો ગુન્હેગાર બનું પણ ઈશ્વરનો પણ ગુન્હેગાર ન બનું ? મારાથી એ નહીં બને.દશરથના એક વચને રાજ્યાભિષેક ટાળીને રામ વનવાસ ભોગવવા તૈયાર થયા જ હતા ને ? એ પિતૃ આજ્ઞાનું પાલન હતું  અહીં પણ એજ છે. એક સારો દિવસ જોઈને આપણે તેને વૃદ્ધાશ્રમ મૂકી આવીશું "  
દિવસો સુધી પતિ-પત્ની વચ્ચે આ વિવાદ ચાલતો રહ્યો
*****
સુરેશના પડોશમાં 80 વર્ષના જૈફ ઉંમરના દયાશંકર વકીલ રહેતા હતા એના જમાનામાં તેઓ હાઇકોર્ટના બાહોશ વકીલ ગણાતા હતા.શાંતિદાસના એ ખાસ મિત્ર અને શાંતિદાસ ઘરની દરેક વાત દયાશંકરને કરતા હતા તેથી ચિત્રાના સ્વભાવ અને વર્તનથી તેઓ પુરા વાકેફ હતા. 
એક દિવસ મુંજાયેલ સુરેશ અને પારુલ બન્ને તેને ઘેર જઈ દયાશંકરને વીલ વંચાવ્યું અને મમ્મીને વૃદ્ધાશ્રમમાં મોકલવા વિષે બન્ને વચ્ચેના મતભેદની અને ઉભા થયેલ ધર્મસંકટની વાત કરી તેની સલાહ માગી
દયાશંકરે ધ્યાનપૂર્વક શાંતિલાલનું વીલ વાંચ્યું અને કહ્યું "શાંતિલાલે લખ્યા મુજબ મારા અવસાન પછી પત્ની ચિત્રાને શહેરના વૃદ્ધાશ્રમમાં મૂકી આવજો" બસ આટલુંજ લખ્યું છે તેણે એવું નથી લખ્યું કે ચિત્રાને  "કાયમ માટે"  અથવા "એની  હયાતી સુધી "વૃદ્ધાશ્રમમાં મૂકી આવજો તેથી એના લખ્યા મુજબ ચિત્રાને અઠવાડિયું વૃદ્ધાશ્રમમાં મૂકી આવી,અઠવાડિયા પછી તેને પાછા ઘેર લઇ આવો આમ કરવાથી પિતાના વચનનું પાલન પણ થશે અને પારુલની ભાવના,લાગણી અને પ્રેમ પણ સચવાશે એક રીતે જોઈએ તો પારુલની વાત સાચી છે  "માવતર કમાવતર થાય પણ છોરું કછોરું ન થાય" અહીં એ રીતે વિચારવાનું છે.દયાશંકરના અભિપ્રાયથી બન્ને ખુશ થઇ વિદાય થયા 
*****
દયાશંકરના મત મુજબ એક અઠવાડિયું ચિત્રાને શહેરના વૃદ્ધાશ્રમમાં રાખી,બીજે અઠવાડિયે ફરી ઘેર લઇ આવ્યા ચિત્રાની આંખમાંથી એકધારા આંસુ ટપકવા લાગ્યા સુરેશની અને પારુલની માફી માંગતા એ બોલ્યા 
" બેટા,મને માફ કરી દો.તમારા પપ્પાએ મને ઘણું સમજાવી હતી અને કહેતા પણ ખરા કે " ધાન વિના ચાલે પણ સમાધાન વિના ન ચાલે સાઈઠ વર્ષ પછી હૃદય ઉપર પથ્થર મૂકીને જીવતા શીખવું  જોઈએ, નહીતો ક્યાંય ન પોસાએ પણ ત્યારે મારી આંખ આડે ઘમંડના પડળ આવી ગયા હતા જેથી મને વાસ્તવિકતાનું ભાન ન હતું મને માફ કરો, મેં તમને બન્નેને ખુબ પરેશાન કર્યા છે"
આંખમાં આંસુ સાથે પારુલ બોલી,"મમ્મી, દરેક સમસ્યાનો છેલ્લો રસ્તો માફી જ છે ક્યાંક આપી દો અને ક્યાંકથી લઇ લો  જે બન્યું એ એક દુ:સ્વપ્ન હતું એમ માનીને આપણે ફરીથી એક પરિવાર બની સાથે જીવીએ અને જિંદગીની સાચી ખુશી માણીએ"